DOI Artikel:
Szymański, Wojciech: Śmierć i dziewczyna i żona Putyfara: Ryciny Hansa Sebalda Behama
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25942#0141
Sensowna opowieść musi zostać zbudowana na elementach i ich znaczeniu
pochodzących z trzech wykorzystanych przez artystę motywów. Są to: śmierć
(z motywu śmierci i dziewczyny), erotyzm (z motywu nimfy i satyra), wino
(z motywu pijaństwa Noego).
Alkoholowe zamroczenie wydaje się tutaj jedynie sztafażem, skrywającym
dalsze sensy. Jak powszechnie wiadomo, motyw śmierci i dziewczyny jest ze-
rotyzowaną wizją średniowiecznego motywu tańca śmierci, a erotyzm ów jest
dobrze widoczny, zarówno w przedstawieniach, które określiłem jako typowe,
jak i w interesującej mnie grafice, wzmocniony dodatkowo wprowadzeniem
elementów z motywu satyra i nimfy. O ile jednak wertykalne przedstawienia
śmierci i dziewczyny prezentu-
ją młodą, skromną, czystą i nie-
winną postać kobiecą - o czym
świadczy chociażby motyw lilii
użyty przez Behama w trzeciej
wersji tego tematu pochodzą-
cej z 1541 r. (il. 7) - o tyle pijana
dziewczyna z grafiki o układzie
horyzontalnym jest bezprude-
ryjna, a odkrywając bezwstyd-
nie swoją nagość, ukazuje tym
samym swoją aktywną seksual-
ność. Ta seksualność w niczym
nie przypomina grzecznych
i niczego nieświadomych nie-
wiast z wertykalnych, fallicz-
nych wersji tego przedstawie-
nia, gdzie pasywne i bezwolne
dziewczęta są wprost porywane
i siłą przymuszane do pocałunku
przez zmaskulinizowaną (co zo-
staje uwidocznione najbardziej
w trzeciej pracy Behama przez
zastosowany strój) personifika-
cję śmierci. To wizerunek wręcz
pornograficzny, łączący motyw
śmierci i seksualności. Nie jest
to jednak zaszyfrowany motyw
Erosa i Tanatosa, o co możemy
podejrzewać grafiki w układzie
wertykalnym. Eros to miłość
zbyt czysta, by mogła zostać za-
kodowana w interesującym nas
przedstawieniu. Jeżeli mamy tu do czynienia z jakąkolwiek miłością, to jest to
miłość ziemska i brudna spod znaku Afrodyty wszetecznej, a nie Erosa niebiań-
skiego. Tym samym powraca stare, przypomniane w renesansie, a dokonane
przez Platona w Uczcie, rozróżnienie na Erosa, syna Afrodyty niebiańskiej,
który „najpierw nie ma nic wspólnego z pierwiastkiem żeńskim, tylko i jedynie
7. Hans Sebald Beham,
Kobieta ze śmiercią jako
błaznem, miedzioryt, 1541,
Norymberga, Museen der
Stadt Nurnberg. Wg D/e
gottlosen Maler von Nurn-
berg (przyp. 2), s. 216
Śmierć i dziewczyna i żona Putyfara. Ryciny Hansa Sebaida Behama
139
pochodzących z trzech wykorzystanych przez artystę motywów. Są to: śmierć
(z motywu śmierci i dziewczyny), erotyzm (z motywu nimfy i satyra), wino
(z motywu pijaństwa Noego).
Alkoholowe zamroczenie wydaje się tutaj jedynie sztafażem, skrywającym
dalsze sensy. Jak powszechnie wiadomo, motyw śmierci i dziewczyny jest ze-
rotyzowaną wizją średniowiecznego motywu tańca śmierci, a erotyzm ów jest
dobrze widoczny, zarówno w przedstawieniach, które określiłem jako typowe,
jak i w interesującej mnie grafice, wzmocniony dodatkowo wprowadzeniem
elementów z motywu satyra i nimfy. O ile jednak wertykalne przedstawienia
śmierci i dziewczyny prezentu-
ją młodą, skromną, czystą i nie-
winną postać kobiecą - o czym
świadczy chociażby motyw lilii
użyty przez Behama w trzeciej
wersji tego tematu pochodzą-
cej z 1541 r. (il. 7) - o tyle pijana
dziewczyna z grafiki o układzie
horyzontalnym jest bezprude-
ryjna, a odkrywając bezwstyd-
nie swoją nagość, ukazuje tym
samym swoją aktywną seksual-
ność. Ta seksualność w niczym
nie przypomina grzecznych
i niczego nieświadomych nie-
wiast z wertykalnych, fallicz-
nych wersji tego przedstawie-
nia, gdzie pasywne i bezwolne
dziewczęta są wprost porywane
i siłą przymuszane do pocałunku
przez zmaskulinizowaną (co zo-
staje uwidocznione najbardziej
w trzeciej pracy Behama przez
zastosowany strój) personifika-
cję śmierci. To wizerunek wręcz
pornograficzny, łączący motyw
śmierci i seksualności. Nie jest
to jednak zaszyfrowany motyw
Erosa i Tanatosa, o co możemy
podejrzewać grafiki w układzie
wertykalnym. Eros to miłość
zbyt czysta, by mogła zostać za-
kodowana w interesującym nas
przedstawieniu. Jeżeli mamy tu do czynienia z jakąkolwiek miłością, to jest to
miłość ziemska i brudna spod znaku Afrodyty wszetecznej, a nie Erosa niebiań-
skiego. Tym samym powraca stare, przypomniane w renesansie, a dokonane
przez Platona w Uczcie, rozróżnienie na Erosa, syna Afrodyty niebiańskiej,
który „najpierw nie ma nic wspólnego z pierwiastkiem żeńskim, tylko i jedynie
7. Hans Sebald Beham,
Kobieta ze śmiercią jako
błaznem, miedzioryt, 1541,
Norymberga, Museen der
Stadt Nurnberg. Wg D/e
gottlosen Maler von Nurn-
berg (przyp. 2), s. 216
Śmierć i dziewczyna i żona Putyfara. Ryciny Hansa Sebaida Behama
139