DOI Artikel:
Szymański, Wojciech: Śmierć i dziewczyna i żona Putyfara: Ryciny Hansa Sebalda Behama
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25942#0142
8. Andrea Mantegna, Ba-
cha nalia z kadziq na wino,
miedzioryt, lata siedem-
dziesiąte XV w., Nowy Jork,
The Metropolitan Museum
of Art. Fot. ze zbiorów
autora
z męskim”6, oraz Erosa, syna Afrodyty wszetecznej, który „sam też jest wielki
wszetecznik i dokazuje tu i tam bez planu; ten ci jest, którym marne jednostki
kochają”7.
Bezwstydnie rozłożone nogi można spotkać często w wizerunkach zamroczo-
nych alkoholem ludzi i w każdym z tych przypadków pijaństwo połączone jest
z bezpruderyjnym, nienormatywnym i odrażającym w oczach moralnej publicz-
ności stosunkiem seksualnym. Za przykład niech posłuży rycina Andrei Mantegni
z lat siedemdziesiątych XV w. przedstawiająca scenę z Bachanaliów (ii. 8), których
dosyć szczegółowe opisy odnajdujemy u Liwiusza. W rozdziałach 8-19 XXXIX księ-
gi Dziejów od założenia miasta Rzymu opisuje on wydarzenia z 186 r. p.n.e., podczas
których doszło w Rzymie do skandalu obyczajowego na niespotykaną dotąd skalę.
Fabuła tego skandalu w skrócie rysuje się w następujący sposób. Wyzwolenica
Hispala Faecenia opowiedziała konsulowi Postumiusowi o wyuzdanych orgiach,
w których miały brać udział wysoko urodzone Rzymianki, w tym Duronia, matka
jej kochanka. Na rozkaz senatu zostało wszczęte dochodzenie, którego wynikiem
była fala aresztowań i wyroki
skazujące wiele spośród uczestni-
czek Bachanaliów na śmierć. Nie
bez znaczenia był fakt, że wśród
skazanych i oskarżonych kobiet
było wiele szacownych rzymskich
matron i żon znamienitych oby-
wateli. Główną oskarżoną była
Annia Paculla, która wtajemni-
czała w kult Bachusa młodych
mężczyzn, w tym także swoich
synów. Dostojnych senatorów
do głębi poruszył fakt, że matki
uczestniczyły w orgiastycznych
obrzędach z własnymi synami,
łamiąc tym samym tabu związane ze stosunkami kazirodczymi, a także i to, że to
właśnie kobiety odgrywały aktywną rolę w całym rytuale, wyznaczając mężczyzn
na kapłanów kultu. Ten kobiecy, alkoholowo-seksualny spisek przeciwko usank-
cjonowanej republikańską tradycją męskiej dominacji doprowadził do zakazania
kultu Bachusa w całej rzymskiej Italii8.
To te właśnie wydarzenia mogły - chociaż nie musiały - stać się dla bardziej
wykształconych artystów renesansu interesującym motywem ikonograficznym.
6 Platon, Uczta, w: tenże, Dialogi, tłum. W. Witwicki, Warszawa 1993, s. 82.
7 Tamże, s. 81.
8 Szczegółowo opisuje i analizuje świadectwo Liwiusza dotyczące Bachanaliów D. Musiał, Dionizos
w Rzymie, Kraków 2009, s. 163-212. Opinie historyków co do znaczenia opowieści Liwiusza
i przyczyn tak zdecydowanej reakcji władz są podzielone. Wymienia się najczęściej względy
religijne, polityczne, kryminalne, lęk przed obcymi, zwłaszcza greckimi wpływami w Italii.
U Liwiusza sposób konstruowania opowieści i wyczuwalna w tekście moralna odraza, jaką
autor żywi do uczestniczek i uczestników nocnego kultu, połączona jest z elementami, które
wskazują, że przyczyn lęku i zagrożenia należy także szukać w genderowym występku, prze-
kroczeniu tradycyjnych, konstruowanych właśnie za pomocą gender, ról społecznych: „Wino,
noc i kobiety razem z mężczyznami - takie połączenie nie zwiastowało niczego dobrego”, pisze,
streszczając rzymskiego historyka, Danuta Musiał (tamże, s. 164).
140
ARTYKUŁY
Wojciech Szymański
cha nalia z kadziq na wino,
miedzioryt, lata siedem-
dziesiąte XV w., Nowy Jork,
The Metropolitan Museum
of Art. Fot. ze zbiorów
autora
z męskim”6, oraz Erosa, syna Afrodyty wszetecznej, który „sam też jest wielki
wszetecznik i dokazuje tu i tam bez planu; ten ci jest, którym marne jednostki
kochają”7.
Bezwstydnie rozłożone nogi można spotkać często w wizerunkach zamroczo-
nych alkoholem ludzi i w każdym z tych przypadków pijaństwo połączone jest
z bezpruderyjnym, nienormatywnym i odrażającym w oczach moralnej publicz-
ności stosunkiem seksualnym. Za przykład niech posłuży rycina Andrei Mantegni
z lat siedemdziesiątych XV w. przedstawiająca scenę z Bachanaliów (ii. 8), których
dosyć szczegółowe opisy odnajdujemy u Liwiusza. W rozdziałach 8-19 XXXIX księ-
gi Dziejów od założenia miasta Rzymu opisuje on wydarzenia z 186 r. p.n.e., podczas
których doszło w Rzymie do skandalu obyczajowego na niespotykaną dotąd skalę.
Fabuła tego skandalu w skrócie rysuje się w następujący sposób. Wyzwolenica
Hispala Faecenia opowiedziała konsulowi Postumiusowi o wyuzdanych orgiach,
w których miały brać udział wysoko urodzone Rzymianki, w tym Duronia, matka
jej kochanka. Na rozkaz senatu zostało wszczęte dochodzenie, którego wynikiem
była fala aresztowań i wyroki
skazujące wiele spośród uczestni-
czek Bachanaliów na śmierć. Nie
bez znaczenia był fakt, że wśród
skazanych i oskarżonych kobiet
było wiele szacownych rzymskich
matron i żon znamienitych oby-
wateli. Główną oskarżoną była
Annia Paculla, która wtajemni-
czała w kult Bachusa młodych
mężczyzn, w tym także swoich
synów. Dostojnych senatorów
do głębi poruszył fakt, że matki
uczestniczyły w orgiastycznych
obrzędach z własnymi synami,
łamiąc tym samym tabu związane ze stosunkami kazirodczymi, a także i to, że to
właśnie kobiety odgrywały aktywną rolę w całym rytuale, wyznaczając mężczyzn
na kapłanów kultu. Ten kobiecy, alkoholowo-seksualny spisek przeciwko usank-
cjonowanej republikańską tradycją męskiej dominacji doprowadził do zakazania
kultu Bachusa w całej rzymskiej Italii8.
To te właśnie wydarzenia mogły - chociaż nie musiały - stać się dla bardziej
wykształconych artystów renesansu interesującym motywem ikonograficznym.
6 Platon, Uczta, w: tenże, Dialogi, tłum. W. Witwicki, Warszawa 1993, s. 82.
7 Tamże, s. 81.
8 Szczegółowo opisuje i analizuje świadectwo Liwiusza dotyczące Bachanaliów D. Musiał, Dionizos
w Rzymie, Kraków 2009, s. 163-212. Opinie historyków co do znaczenia opowieści Liwiusza
i przyczyn tak zdecydowanej reakcji władz są podzielone. Wymienia się najczęściej względy
religijne, polityczne, kryminalne, lęk przed obcymi, zwłaszcza greckimi wpływami w Italii.
U Liwiusza sposób konstruowania opowieści i wyczuwalna w tekście moralna odraza, jaką
autor żywi do uczestniczek i uczestników nocnego kultu, połączona jest z elementami, które
wskazują, że przyczyn lęku i zagrożenia należy także szukać w genderowym występku, prze-
kroczeniu tradycyjnych, konstruowanych właśnie za pomocą gender, ról społecznych: „Wino,
noc i kobiety razem z mężczyznami - takie połączenie nie zwiastowało niczego dobrego”, pisze,
streszczając rzymskiego historyka, Danuta Musiał (tamże, s. 164).
140
ARTYKUŁY
Wojciech Szymański