DOI Artikel:
Szymański, Wojciech: Śmierć i dziewczyna i żona Putyfara: Ryciny Hansa Sebalda Behama
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25942#0144
10. Hans Sebald Beham,
Józef i żona Putyfara, mie-
dzioryt, 1544, Norymberga,
Museen der Stadt Niirnberg.
Wg Die gottlosen Maler von
Nurnberg (przyp. 2), s. 156
miłość i akt seksualny są przyczyną śmierci,
która jest tylko i aż następstwem oddania się
Afrodycie/Wenerze z wszelkimi wenerycz-
nymi konsekwencjami. Można zaryzykować
stwierdzenie, że grafika jest obrazem obsesji,
jakiej uległa Europa, w tym kraje niemieckie
zwłaszcza w latach 1495-1525, kiedy to lands-
knechci niemieccy, biorący udział w wojnach
włoskich, sprowadzili z Italii za Alpy syfilis12 -
chorobę zarówno złowieszczą, jak i tajemni-
czą. Chorobę, która zapewne jako pierwsza
przekroczyła granice nie tyle geograficzne,
co kulturowo-społeczne, ponieważ jej obja-
wy były dowodem na seksualne wykroczenie,
bez którego nie mogłoby dojść do zarażenia.
Chorobę znaną zapewne dobrze Behamowi,
który po opuszczeniu Norymbergi zajął się
także prowadzeniem szynku i gospody we
Frankfurcie nad Menem13.
Szeroko, nieprzyzwoicie rozstawione nogi
jako przedstawienie kobiecej seksualności,
złej i aktywnej, takiej, którą należy ukarać,
Beham wykorzystał przynajmniej jeszcze
raz, w rycinie przedstawiającej Józefa i żonę
Putyfara z roku 1544 (ii. 10). Żona Putyfara,
uwodzicielka cnotliwych mężczyzn, biblijna
femme fatale, której dorównać może chyba tylko Salome, jest uosobieniem grze-
chu, seksualnej aktywności i rozpusty. W grafice Behama zostało to dodatkowo
podkreślone łacińskim opisem sceny, w którym czytamy: IOSEPH FIDELIS
SERVUS ET DOMITOR LIBIDINIS („Józef, sługa wierny i pogromca żądzy”).
Autor nie pozostawia wobec tego żadnych wątpliwości, po stronie którego z an-
tagonistów sceny leży racja i zasługa moralna, kto zaś jest winien żądzy i seksu-
alnego popędu - libido.
12 Na temat syfilisu i jego ikonografii w interesujący sposób pisze Sander L. Gilman (AIDS
and Syphilis: The Iconography of Disease, w: AIDS: Cultural Analysis/Cultural Activism,
red. D. Crimp, Cambridge-London 1989, s. 90-95). Zauważył on, że ikonografia związana
z syfilisem narodziła się w momencie zdobycia Neapolu przez wojska Karola VIII w 1495 r.
Żołnierze biorący udział w wojnach włoskich i powracający do domów na północy przynie-
śli francuską chorobę (Franzosenkrankheit) za Alpy. Powiązanie choroby z nienormatywną,
perwersyjną seksualnością nastąpiło niemalże natychmiast, co widoczne jest w jej nazwie;
Francuzi już bowiem wcześniej utożsamiani byli w krajach niemieckich z seksualnym wy-
uzdaniem. W sierpniu 1496 r. ukazał się drukiem pierwszy obraz nowej choroby, Syfilityk
autorstwa Durera, jako ilustracja do tekstu Theodoricusa Ulseniusa. Wtedy także wydano
ilustrowany druk o syfilisie autorstwa Sebastiana Branta. O obsesji związanej z syfilisem
świadczy na przykład list, jaki Diirer wysłał w sierpniu 1506 r. do Willibalda Pirckheimera,
w którym pisał o swym wielkim strachu przed francuską chorobą i o tym, że prawie każdy
ją ma, a pożerany przez nią, umiera. Zob. R.S. Morton, Syphilis in Art. An Entertainment in
Four Parts. Part 1, „Genitourinary Medicine” 66,1990, nr 1, s. 35.
13 Za: W. Hiitt, Niemieckie malarstwo i grafika późnego gotyku i renesansu, tłum. S. Błaut, Warszawa
1985, s. 154.
142
ARTYKUŁY
Wojciech Szymański
Józef i żona Putyfara, mie-
dzioryt, 1544, Norymberga,
Museen der Stadt Niirnberg.
Wg Die gottlosen Maler von
Nurnberg (przyp. 2), s. 156
miłość i akt seksualny są przyczyną śmierci,
która jest tylko i aż następstwem oddania się
Afrodycie/Wenerze z wszelkimi wenerycz-
nymi konsekwencjami. Można zaryzykować
stwierdzenie, że grafika jest obrazem obsesji,
jakiej uległa Europa, w tym kraje niemieckie
zwłaszcza w latach 1495-1525, kiedy to lands-
knechci niemieccy, biorący udział w wojnach
włoskich, sprowadzili z Italii za Alpy syfilis12 -
chorobę zarówno złowieszczą, jak i tajemni-
czą. Chorobę, która zapewne jako pierwsza
przekroczyła granice nie tyle geograficzne,
co kulturowo-społeczne, ponieważ jej obja-
wy były dowodem na seksualne wykroczenie,
bez którego nie mogłoby dojść do zarażenia.
Chorobę znaną zapewne dobrze Behamowi,
który po opuszczeniu Norymbergi zajął się
także prowadzeniem szynku i gospody we
Frankfurcie nad Menem13.
Szeroko, nieprzyzwoicie rozstawione nogi
jako przedstawienie kobiecej seksualności,
złej i aktywnej, takiej, którą należy ukarać,
Beham wykorzystał przynajmniej jeszcze
raz, w rycinie przedstawiającej Józefa i żonę
Putyfara z roku 1544 (ii. 10). Żona Putyfara,
uwodzicielka cnotliwych mężczyzn, biblijna
femme fatale, której dorównać może chyba tylko Salome, jest uosobieniem grze-
chu, seksualnej aktywności i rozpusty. W grafice Behama zostało to dodatkowo
podkreślone łacińskim opisem sceny, w którym czytamy: IOSEPH FIDELIS
SERVUS ET DOMITOR LIBIDINIS („Józef, sługa wierny i pogromca żądzy”).
Autor nie pozostawia wobec tego żadnych wątpliwości, po stronie którego z an-
tagonistów sceny leży racja i zasługa moralna, kto zaś jest winien żądzy i seksu-
alnego popędu - libido.
12 Na temat syfilisu i jego ikonografii w interesujący sposób pisze Sander L. Gilman (AIDS
and Syphilis: The Iconography of Disease, w: AIDS: Cultural Analysis/Cultural Activism,
red. D. Crimp, Cambridge-London 1989, s. 90-95). Zauważył on, że ikonografia związana
z syfilisem narodziła się w momencie zdobycia Neapolu przez wojska Karola VIII w 1495 r.
Żołnierze biorący udział w wojnach włoskich i powracający do domów na północy przynie-
śli francuską chorobę (Franzosenkrankheit) za Alpy. Powiązanie choroby z nienormatywną,
perwersyjną seksualnością nastąpiło niemalże natychmiast, co widoczne jest w jej nazwie;
Francuzi już bowiem wcześniej utożsamiani byli w krajach niemieckich z seksualnym wy-
uzdaniem. W sierpniu 1496 r. ukazał się drukiem pierwszy obraz nowej choroby, Syfilityk
autorstwa Durera, jako ilustracja do tekstu Theodoricusa Ulseniusa. Wtedy także wydano
ilustrowany druk o syfilisie autorstwa Sebastiana Branta. O obsesji związanej z syfilisem
świadczy na przykład list, jaki Diirer wysłał w sierpniu 1506 r. do Willibalda Pirckheimera,
w którym pisał o swym wielkim strachu przed francuską chorobą i o tym, że prawie każdy
ją ma, a pożerany przez nią, umiera. Zob. R.S. Morton, Syphilis in Art. An Entertainment in
Four Parts. Part 1, „Genitourinary Medicine” 66,1990, nr 1, s. 35.
13 Za: W. Hiitt, Niemieckie malarstwo i grafika późnego gotyku i renesansu, tłum. S. Błaut, Warszawa
1985, s. 154.
142
ARTYKUŁY
Wojciech Szymański