DOI article:
Płonka-Bałus, Katarzyna: O trudnej "sztuce widzenia" i czytaniu źródeł: Dwiepublikacje o nagrobku króla Władysława Jagiełły w katedrze krakowskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.25942#0150
w rzeźbie toskańskiej początków Quattrocenta, zobligował badacza do wpisania
krakowskiego nagrobka w chronologię wczesnego renesansu florenckiego (który
dotarł do Polski za pośrednictwem Królestwa Węgier), implikując wyznaczenie
czasu jego wykonania przed rokiem 14305. Pogląd ten poddano krytyce6, lecz
trop włoski pozostał w nauce obecny, ukrywszy się w kształtach protorenesansu
(.Protorinascimento)7. Przyjęło się też datowanie powstania marmurowej tumby
za życia króla, poparte przez Mossakowskiego reinterpretacją archiwaliów8.
„Zagadka” nagrobka z pewnością nie tkwi w fatum. Jest zadziwiające, że
w ciągu minionego czterdziestolecia (1970-2012) żadna z opozycyjnych tez nie
została poddana weryfikacji z wykorzystaniem aktualnego stanu badań nad
rzeźbą i nowych możliwości metodologicznych9. Nie próbowano też sprawdzić
trafności pytania: „Is there not a contact here between the Franco-Netherlandish
court art and impressions of the Italian Early Renaissance?”, jakie względem na-
grobka postawił przed laty Theodor Muller10. Korekty domaga się postrzeganie
dzieła w traktowanych opozycyjnie kategoriach: gotyku i renesansu, wynikające
z nieostrości powyższych pojęć na tle sztuki europejskiej w pierwszych dziesię-
cioleciach XV w. Dobrze się zatem stało, że Anna Boczkowska w swojej najnow-
szej książce pt. Sarkofag Władysława II Jagiełły i Donatello. Początki Odrodzenia
w Krakowie. Sztuka - Polityka - Humanizm podjęła i rozwinęła myśl Estreichera,
a stawiając śmiałą tezę o autorstwie florenckiego rzeźbiarza, zanegowała su-
gerowaną przez swego poprzednika możliwość jakiegokolwiek pośrednictwa.
Lecz, o ile sama próba odmiennego spojrzenia na królewski nagrobek jest cenna
wobec dotychczasowych - wciąż nieskutecznych - poczynań interpretacyjnych,
o tyle radykalizm zaproponowanej atrybucji zmusza do uważnego przyjrzenia
się drogom, które do niej doprowadziły.
Punktem wyjścia jest dla Autorki twórczość Donatella, za której wyznacznik
uznała „konstruowanie form rzeźbiarskich w taki sposób, aby ich kompozycja
5 K. Estreicher, Grobowiec Władysława Jagiełły, „Rocznik Krakowski” 33,1953, z. 1, s. 1-45.
6 Skubiszewski (przyp. 4).
7 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 1: Wawel, red. J. Szabłowski, Warszawa
1965, s. 71-72; J. Kowalczyk, Parte del primo Umanismo in Polonia e i suori legami eon 1’Italia
(1420-1500), „Arte Lombarda” 44/45,1976, s. 217-218.
8 Mossakowski (przyp. 1),passim.
9 Pomijam tu artykuł Ewy Śnieżyńskej-Stolot (Zwierzęta na nagrobku Władysława Jagiełły, czyli
jeszcze raz o ikonografii astrologicznej w średniowieczu, w: Artifex doctus. Studia ofiarowane
profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. W. Bałus, Kraków
2007,1.1, s. 108-117), w którym Autorka poszukuje klucza do odczytania ideowego programu
nagrobka w astrologii. Dyskusyjne „treści astrologiczne” nie są jednak jedyną cechą wyróżnia-
jącą nagrobek Jagiełły, ale - wraz z domniemanymi odnośnikami do horoskopu - stanowią co
najwyżej jeden z komplementarnych wątków jego ikonografii. Tezy Śnieżyńskiej-Stolot, zakłada-
jącej wszechobecność astrologii jako kodu dla wyrażania w sztuce uniwersalnych treści kultury
średniowiecznej, zasługują koniecznie na rzetelną i fachową krytykę. Nowe światło w sprawie
nagrobka przynosi praca Mateusza Grzędy, przedstawiona na posiedzeniu Komisji Historii
Sztuki PAU w Krakowie 7 października 2011 r., pt. Podobizna Władysława Jagiełły na nagrobku
w Katedrze na Wawelu,„Folia Historiae Artium” [w druku], za której udostępnienie - w formie
maszynopisu - serdecznie Autorowi dziękuję. Już po napisaniu niniejszej recenzji ukazał się
artykuł A. Włodarka, Przyczynek do datowania nagrobka Władysława Jagiełły w katedrze na
Wawelu,„Biuletyn Historii Sztuki” 74,2012, s. 473-481, ostatecznie przesądzający czas powstania
nagrobka przed śmiercią monarchy w roku 1434.
10 T. Muller, Sculpture in the Netherlands, Germany, France and Spain: 1400-1500, Harmondsworth
1966 (= Pelican History of Art, t. 25), s. 78, tabl. 826; pomijam odosobnione zdanie J. Kębłow-
skiego, Polska sztuka gotycka. Warszawa 1976, s. 155.
148
RECENZJE I OMÓWIENIA
Katarzyna Plonka-Bałus
krakowskiego nagrobka w chronologię wczesnego renesansu florenckiego (który
dotarł do Polski za pośrednictwem Królestwa Węgier), implikując wyznaczenie
czasu jego wykonania przed rokiem 14305. Pogląd ten poddano krytyce6, lecz
trop włoski pozostał w nauce obecny, ukrywszy się w kształtach protorenesansu
(.Protorinascimento)7. Przyjęło się też datowanie powstania marmurowej tumby
za życia króla, poparte przez Mossakowskiego reinterpretacją archiwaliów8.
„Zagadka” nagrobka z pewnością nie tkwi w fatum. Jest zadziwiające, że
w ciągu minionego czterdziestolecia (1970-2012) żadna z opozycyjnych tez nie
została poddana weryfikacji z wykorzystaniem aktualnego stanu badań nad
rzeźbą i nowych możliwości metodologicznych9. Nie próbowano też sprawdzić
trafności pytania: „Is there not a contact here between the Franco-Netherlandish
court art and impressions of the Italian Early Renaissance?”, jakie względem na-
grobka postawił przed laty Theodor Muller10. Korekty domaga się postrzeganie
dzieła w traktowanych opozycyjnie kategoriach: gotyku i renesansu, wynikające
z nieostrości powyższych pojęć na tle sztuki europejskiej w pierwszych dziesię-
cioleciach XV w. Dobrze się zatem stało, że Anna Boczkowska w swojej najnow-
szej książce pt. Sarkofag Władysława II Jagiełły i Donatello. Początki Odrodzenia
w Krakowie. Sztuka - Polityka - Humanizm podjęła i rozwinęła myśl Estreichera,
a stawiając śmiałą tezę o autorstwie florenckiego rzeźbiarza, zanegowała su-
gerowaną przez swego poprzednika możliwość jakiegokolwiek pośrednictwa.
Lecz, o ile sama próba odmiennego spojrzenia na królewski nagrobek jest cenna
wobec dotychczasowych - wciąż nieskutecznych - poczynań interpretacyjnych,
o tyle radykalizm zaproponowanej atrybucji zmusza do uważnego przyjrzenia
się drogom, które do niej doprowadziły.
Punktem wyjścia jest dla Autorki twórczość Donatella, za której wyznacznik
uznała „konstruowanie form rzeźbiarskich w taki sposób, aby ich kompozycja
5 K. Estreicher, Grobowiec Władysława Jagiełły, „Rocznik Krakowski” 33,1953, z. 1, s. 1-45.
6 Skubiszewski (przyp. 4).
7 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 1: Wawel, red. J. Szabłowski, Warszawa
1965, s. 71-72; J. Kowalczyk, Parte del primo Umanismo in Polonia e i suori legami eon 1’Italia
(1420-1500), „Arte Lombarda” 44/45,1976, s. 217-218.
8 Mossakowski (przyp. 1),passim.
9 Pomijam tu artykuł Ewy Śnieżyńskej-Stolot (Zwierzęta na nagrobku Władysława Jagiełły, czyli
jeszcze raz o ikonografii astrologicznej w średniowieczu, w: Artifex doctus. Studia ofiarowane
profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. W. Bałus, Kraków
2007,1.1, s. 108-117), w którym Autorka poszukuje klucza do odczytania ideowego programu
nagrobka w astrologii. Dyskusyjne „treści astrologiczne” nie są jednak jedyną cechą wyróżnia-
jącą nagrobek Jagiełły, ale - wraz z domniemanymi odnośnikami do horoskopu - stanowią co
najwyżej jeden z komplementarnych wątków jego ikonografii. Tezy Śnieżyńskiej-Stolot, zakłada-
jącej wszechobecność astrologii jako kodu dla wyrażania w sztuce uniwersalnych treści kultury
średniowiecznej, zasługują koniecznie na rzetelną i fachową krytykę. Nowe światło w sprawie
nagrobka przynosi praca Mateusza Grzędy, przedstawiona na posiedzeniu Komisji Historii
Sztuki PAU w Krakowie 7 października 2011 r., pt. Podobizna Władysława Jagiełły na nagrobku
w Katedrze na Wawelu,„Folia Historiae Artium” [w druku], za której udostępnienie - w formie
maszynopisu - serdecznie Autorowi dziękuję. Już po napisaniu niniejszej recenzji ukazał się
artykuł A. Włodarka, Przyczynek do datowania nagrobka Władysława Jagiełły w katedrze na
Wawelu,„Biuletyn Historii Sztuki” 74,2012, s. 473-481, ostatecznie przesądzający czas powstania
nagrobka przed śmiercią monarchy w roku 1434.
10 T. Muller, Sculpture in the Netherlands, Germany, France and Spain: 1400-1500, Harmondsworth
1966 (= Pelican History of Art, t. 25), s. 78, tabl. 826; pomijam odosobnione zdanie J. Kębłow-
skiego, Polska sztuka gotycka. Warszawa 1976, s. 155.
148
RECENZJE I OMÓWIENIA
Katarzyna Plonka-Bałus