DOI Artikel:
Fabiański, Marcin: Thomasz ratajczak, Mistrz Benedykt - królewski architekt Zygmunta I, Universitas, Kraków 2011
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.25942#0169
odmiany dekoracji z retorycznym stylem wzniosłym, gotycko-renesansowej -
z modusem średnim, a gotyckiej - z prostym (s. 319-323). Pozornie skojarzenie
to wydaje się niezwykle trafne, nie uwzględnia jednak wystarczająco zasadni-
czej różnicy, polegającej na tym, że retor, inaczej niż kolejni budowniczowie
współpracujący z różnymi kamieniarzami, mógł zmieniać sposób wypowiedzi
dowolnie, bez żadnych ograniczeń organizacyjnych. Autor przechodzi też do
porządku nad tym, że rozwiązania zastosowane na początku budowy w skrzydle
zachodnim (kiedy wybór wykonawców był znacznie skromniejszy) starano się
naśladować w kolejnych częściach rezydencji. Świadczą o tym np. jednolity wygląd
kolumnady oraz niewielkie zaledwie modyfikacje typu renesansowych portali,
obramień okiennych i wsporników Florentczyka w wykonaniu Berrecciego. Nic
też nie wiadomo, aby miejscowi odbiorcy, nawet elitarni, byli w stanie snuć tak
wyszukane rozważania literacko-artystyczne.
Rozdział na temat zamków w Sandomierzu i Niepołomicach zawiera trzeźwą
ocenę dotyczących ich szczątkowych źródeł materialnych i pisanych oraz porząd-
kuje dotychczasowy stan wiedzy.
W kolejnej partii książki, poświęconej dziełom hipotetycznie wiązanym z Be-
nedyktem, Ratajczak zajmuje stanowisko powściągliwe i koryguje optymistyczne
atrybucje, wysuwane w przeszłości bez należytego lub zgoła żadnego uzasadnienia.
Uwagę zwraca hipoteza o budowie zamku w Mokrsku z elementów prefabry-
kowanych (s. 281-282). Szczególne zainteresowanie budzą analizy stylistyczne
niektórych kamienic krakowskich, zwłaszcza domu przy ulicy Floriańskiej 13,
którego dekoracja wykazuje podobieństwa do detali wykonywanych w warszta-
cie Benedykta. Ratajczak słusznie powstrzymuje się jednak od kategorycznych
atrybucji. Trafnie też zauważa, że styl renesansowy torował sobie drogę szybciej
w architekturze świeckiej niż sakralnej, co jest dodatkowo potwierdzone przez
wypowiedź Łukasza Górnickiego27. Ponadto charakter „latynizujący” (czyli formy
kojarzone z antykiem) nadawano chętniej tym budowlom i rzeźbom, zarówno
świeckim, jak i religijnym, które miały się stać manifestacją wspaniałości funda-
tora28. W przypadku dzieł czysto sakralnych większą wartością okazywało się naj-
częściej trwanie tradycji. Jednak hipotezę, że jedynym elementem z wawelskiego
warsztatu mistrza, który mógł być naśladowany, jest motyw pręta oplecionego
wstęgą (s. 316), trzeba uznać za ryzykowną.
Wszystkie powyższe uwagi, także krytyczne, dowodzą, że mamy do czynienia
z poważną monografią, przynoszącą wiele ustaleń szczegółowych i spostrzeżeń
ogólniejszych, która zachęca do dalszych badań i wydobywa znaczenie mistrza
Benedykta. •
27 Fabiański (przyp. 10), s. 188.
28 M. Fabiański, Italianizm w architekturze Krakowa epoki renesansu i baroku, czyli piękno użyteczne,
w: Florencja i Kraków wobec dziedzictwa, red. J. Purchla, Kraków 2008, s. 75-100, szczeg. s. 83-84,
88, 92; Fabiański (przyp. 10), s. 230.
Tomasz Ratajczak, „Mistrz Benedykt - królewski architekt Zygmunta I”...
167
z modusem średnim, a gotyckiej - z prostym (s. 319-323). Pozornie skojarzenie
to wydaje się niezwykle trafne, nie uwzględnia jednak wystarczająco zasadni-
czej różnicy, polegającej na tym, że retor, inaczej niż kolejni budowniczowie
współpracujący z różnymi kamieniarzami, mógł zmieniać sposób wypowiedzi
dowolnie, bez żadnych ograniczeń organizacyjnych. Autor przechodzi też do
porządku nad tym, że rozwiązania zastosowane na początku budowy w skrzydle
zachodnim (kiedy wybór wykonawców był znacznie skromniejszy) starano się
naśladować w kolejnych częściach rezydencji. Świadczą o tym np. jednolity wygląd
kolumnady oraz niewielkie zaledwie modyfikacje typu renesansowych portali,
obramień okiennych i wsporników Florentczyka w wykonaniu Berrecciego. Nic
też nie wiadomo, aby miejscowi odbiorcy, nawet elitarni, byli w stanie snuć tak
wyszukane rozważania literacko-artystyczne.
Rozdział na temat zamków w Sandomierzu i Niepołomicach zawiera trzeźwą
ocenę dotyczących ich szczątkowych źródeł materialnych i pisanych oraz porząd-
kuje dotychczasowy stan wiedzy.
W kolejnej partii książki, poświęconej dziełom hipotetycznie wiązanym z Be-
nedyktem, Ratajczak zajmuje stanowisko powściągliwe i koryguje optymistyczne
atrybucje, wysuwane w przeszłości bez należytego lub zgoła żadnego uzasadnienia.
Uwagę zwraca hipoteza o budowie zamku w Mokrsku z elementów prefabry-
kowanych (s. 281-282). Szczególne zainteresowanie budzą analizy stylistyczne
niektórych kamienic krakowskich, zwłaszcza domu przy ulicy Floriańskiej 13,
którego dekoracja wykazuje podobieństwa do detali wykonywanych w warszta-
cie Benedykta. Ratajczak słusznie powstrzymuje się jednak od kategorycznych
atrybucji. Trafnie też zauważa, że styl renesansowy torował sobie drogę szybciej
w architekturze świeckiej niż sakralnej, co jest dodatkowo potwierdzone przez
wypowiedź Łukasza Górnickiego27. Ponadto charakter „latynizujący” (czyli formy
kojarzone z antykiem) nadawano chętniej tym budowlom i rzeźbom, zarówno
świeckim, jak i religijnym, które miały się stać manifestacją wspaniałości funda-
tora28. W przypadku dzieł czysto sakralnych większą wartością okazywało się naj-
częściej trwanie tradycji. Jednak hipotezę, że jedynym elementem z wawelskiego
warsztatu mistrza, który mógł być naśladowany, jest motyw pręta oplecionego
wstęgą (s. 316), trzeba uznać za ryzykowną.
Wszystkie powyższe uwagi, także krytyczne, dowodzą, że mamy do czynienia
z poważną monografią, przynoszącą wiele ustaleń szczegółowych i spostrzeżeń
ogólniejszych, która zachęca do dalszych badań i wydobywa znaczenie mistrza
Benedykta. •
27 Fabiański (przyp. 10), s. 188.
28 M. Fabiański, Italianizm w architekturze Krakowa epoki renesansu i baroku, czyli piękno użyteczne,
w: Florencja i Kraków wobec dziedzictwa, red. J. Purchla, Kraków 2008, s. 75-100, szczeg. s. 83-84,
88, 92; Fabiański (przyp. 10), s. 230.
Tomasz Ratajczak, „Mistrz Benedykt - królewski architekt Zygmunta I”...
167