DOI article:
Utzig, Joanna: Średniowieczne witraże a Biblia pauperum - problem wzajemnych relacji
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0075
(niem. Bildgruppen), mają kompozycję „dośrodkową”, albo przynajmniej syme-
tryczną, z ulokowanym centralnie antytypem - wydarzeniem z życia Chrystusa,
przekazanym w Nowym Testamencie lub apokryfach.
Stosowana obecnie powszechnie nazwa dzieła na pewno nie jest jego pier-
wotnym tytułem. Pierwowzorów rękopisu upatruje się w pierwszej połowie,
względnie około połowy XIł! stulecia (chociaż najstarsze zachowane egzempla-
rze są niemal o stulecie późniejsze), natomiast towarzyszące księgom określenie
„Biblia pauperum” pojawiło się dopiero w wieku XV7. Wcześniejszym rękopisom
przypisywano najrozmaitsze określenia, niekiedy długie i o opisowym charak-
terze8. Wygląda więc na to, że pierwotnie dzieło to nie miało ściśle określonego
tytułu, inaczej niż również należące do grupy słowno-obrazowych kodeksów
typologicznych Speculum Humanae Salvationis czy Concordantia Caritatis9.
Wszystko wskazuje na to, że do rozpowszechnienia się określenia „Biblia pau-
perum” przyczynił się przede wszystkim Carl-Heinrich von Heinecken w drugiej
połowie XVIII stulecia, który tak nazwał opisany wyżej typ księgi, omawiając
go w kontekście najstarszych drukowanych ksiąg10. Pamiętać jednak należy
2. Wiedeń, Ósterreichi-
sche Nationalbibliothek,
cod. 1198, Biblia Pauperum,
fol. 3r. Wg G. Schmidt, Male-
rei der Gotik. Fixpunkte und
Ausblicke, 1.1: Malerei der
Gotik in Mitteleuropa, Graz
2005, s. 114
7 Zob. ibidem, szczeg. s. 77-87.
8 Na przykład Biblia pieta, Speculum humane sahationis, Registrum concordancie veteris et novi
testamenti, Concordancie novi ac veteris testamenti cum dicitis prophetarum et probacionibus,
Declaracio aliąuarum figurarum veteris testamenti, Concordantia hystoriarum lub Capitula biblie
exerpta; ibidem, s. 118-119.
9 Jak pokazuje zestawienie rozmaitych „tytułów” w poprzednim przypisie, dzieło znane dziś
jako Biblia pauperum bywało w średniowieczu określane podobnie do innych kompendiów
typologicznych (Speculum Humanae Salvationis oraz Concordantia Caritatis), co wskazuje na
całkowite zamieszanie w nazewnictwie tych ksiąg w epoce, a może również niedostrzeganie
między nimi tak ścisłych różnic, jakie dostrzega się w chwili obecnej.
10 Autor określił dzieło jako Die Geschichte des Alten und Neuen Testaments, und in Deutschland
gemeiniglich die Bibel der Armen, Biblia pauperum, dodając, że jego nazwa nie jest ściśle ustalona
i czasem określa się je jako Speculum salvations (!), zob. C.-H. von Heinecken, Kurze Abhandlung
von der Erfindung Figuren in Holz zu schneiden und von den ersten in Holz geschnitten und ge-
druckten Buchern, w: idem, Nachrichten von Kiinstlern und Kunstsachen, t. 2, Leipzig 1769, s. 117.
Średniowieczne witraże a Biblia pauperum...
73
tryczną, z ulokowanym centralnie antytypem - wydarzeniem z życia Chrystusa,
przekazanym w Nowym Testamencie lub apokryfach.
Stosowana obecnie powszechnie nazwa dzieła na pewno nie jest jego pier-
wotnym tytułem. Pierwowzorów rękopisu upatruje się w pierwszej połowie,
względnie około połowy XIł! stulecia (chociaż najstarsze zachowane egzempla-
rze są niemal o stulecie późniejsze), natomiast towarzyszące księgom określenie
„Biblia pauperum” pojawiło się dopiero w wieku XV7. Wcześniejszym rękopisom
przypisywano najrozmaitsze określenia, niekiedy długie i o opisowym charak-
terze8. Wygląda więc na to, że pierwotnie dzieło to nie miało ściśle określonego
tytułu, inaczej niż również należące do grupy słowno-obrazowych kodeksów
typologicznych Speculum Humanae Salvationis czy Concordantia Caritatis9.
Wszystko wskazuje na to, że do rozpowszechnienia się określenia „Biblia pau-
perum” przyczynił się przede wszystkim Carl-Heinrich von Heinecken w drugiej
połowie XVIII stulecia, który tak nazwał opisany wyżej typ księgi, omawiając
go w kontekście najstarszych drukowanych ksiąg10. Pamiętać jednak należy
2. Wiedeń, Ósterreichi-
sche Nationalbibliothek,
cod. 1198, Biblia Pauperum,
fol. 3r. Wg G. Schmidt, Male-
rei der Gotik. Fixpunkte und
Ausblicke, 1.1: Malerei der
Gotik in Mitteleuropa, Graz
2005, s. 114
7 Zob. ibidem, szczeg. s. 77-87.
8 Na przykład Biblia pieta, Speculum humane sahationis, Registrum concordancie veteris et novi
testamenti, Concordancie novi ac veteris testamenti cum dicitis prophetarum et probacionibus,
Declaracio aliąuarum figurarum veteris testamenti, Concordantia hystoriarum lub Capitula biblie
exerpta; ibidem, s. 118-119.
9 Jak pokazuje zestawienie rozmaitych „tytułów” w poprzednim przypisie, dzieło znane dziś
jako Biblia pauperum bywało w średniowieczu określane podobnie do innych kompendiów
typologicznych (Speculum Humanae Salvationis oraz Concordantia Caritatis), co wskazuje na
całkowite zamieszanie w nazewnictwie tych ksiąg w epoce, a może również niedostrzeganie
między nimi tak ścisłych różnic, jakie dostrzega się w chwili obecnej.
10 Autor określił dzieło jako Die Geschichte des Alten und Neuen Testaments, und in Deutschland
gemeiniglich die Bibel der Armen, Biblia pauperum, dodając, że jego nazwa nie jest ściśle ustalona
i czasem określa się je jako Speculum salvations (!), zob. C.-H. von Heinecken, Kurze Abhandlung
von der Erfindung Figuren in Holz zu schneiden und von den ersten in Holz geschnitten und ge-
druckten Buchern, w: idem, Nachrichten von Kiinstlern und Kunstsachen, t. 2, Leipzig 1769, s. 117.
Średniowieczne witraże a Biblia pauperum...
73