DOI Artikel:
Krasny, Piotr: Źródło rozproszeń dla przywiązanych do marności świata: Rozważania św. Bernarda z Clairvaux o sztuce sakralnej w interpretacji Armanda Rancégo
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0127
i św. Bernarda z Clairvaux. Wprowadził więc w La Trappe permanentny post,
nakaz milczenia i obowiązek intensywnej pracy fizycznej przy równoczesnym
ograniczeniu działalności intelektualnej mnichów10, gdyż - jak pisał - „powinni
oni płakać, a nie uczyć się, i Boski zamysł miał uczynić z tych samotników we-
wnątrz Kościoła nie uczonych, lecz pokutników”11.
Sam opat nie stosował się jednak w pełni do własnych zaleceń, o czym świad-
czy choćby portret pędzla Hyacinthea Rigauda, przedstawiający go jako uczo-
nego w pracowni, skupionego na pisaniu w wielkim kodeksie12. Rance tłumaczył
podjęcie przez siebie prac naukowych dążeniem do rozszerzenia reformy na
inne klasztory cystersów, co wymagało uzasadnienia i rozpropagowania jej
zasad za pomocą wydawnictw. Aby przekonać współbraci, że w La Trappe nie
wprowadza żadnych „nowinek”, lecz przywraca formy życia zakonnego oraz
zwyczaje liturgiczne, zachowywane przez cystersów w pierwszych heroicznych
wiekach ich istnienia, zgromadził skrzętnie liczne przekazy z uchwał kapituł,
pism patriarchów i ich żywotów, dowodzące pierwotnej surowości i pokutnego
charakteru zakonu z Citeaux13. Wyniki tych badań zebrał ostatecznie w mo-
numentalnym dziele De la saintete et des devoirs de la vie monastiąue (1683),
prezentując w dwóch obszernych woluminach właściwe formuły wszystkich
aspektów mniszego życia14.
Książka Rancego była, rzecz jasna, adresowana przede wszystkim do cyster-
sów, ukazując im tradycję ich zakonu, jako wzorzec jego odnowy, pozwalający
powstrzymać zepsucie szerzące się w nim w XVII stuleciu z powodu otwarcia na
obce, „światowe” wpływy. Rance głosił jednak zdecydowanie, że cysterska reguła
i zwyczaje są najlepszym modelem życia zakonnego dla wszystkich wspólnot
mniszych15. W polemice z Jeanem Mabillonem przekonywał bowiem, że to właśnie
cystersi odczytali i zachowywali wiernie regułę św. Benedykta w odróżnieniu od
benedyktynów, którzy w znacznym stopniu zdeformowali naukę swojego zało-
życiela. Wzywał więc oponentów, aby uczyli się od cystersów właściwej mniszej
postawy, polegającej na radykalnym odrzuceniu wszystkich ziemskich przywiązać
i fascynacji oraz usilnym szukaniu „czegoś lepszego”16.
W ten sposób nawiązał ewidentnie do dysputy toczonej w średniowieczu
pomiędzy św. Bernardem z Clairvaux i jego uczniami a benedyktynami z kongre-
gacji kluniackiej. Ważnym elementem tej dysputy było zagadnienie dostosowania
10 Zob.: A.J. Krailsheimer, Armand-Jean de Rance, Abbot of La Trappe. His Influence in the Cloister
and the World, Oxford 1974, passim; I. Gobry, Rance, s. 97-117; 181-201; T.N. Kinder, Cistercian
Europę, s. 49; D.N. Bell, Understanding Rance. The Spirituality of the Abbot of La Trappe in
Context, Ann Arbor 2005, s. 197-233; J.R. Sommerfeldt, Afterword. Looking Back at Bernard,
w: A Companion to Bernard of Clairvaux, red. B.P. McGuire, Leuven 2011 (= Brills Companions
to the Christian Tradition, 25), s. 370-371.
11 Cyt. za: B. Craveri, Złoty wiek, s. 127.
12 Zob.: T.N. Kinder, Cistercian Europę, s. 39, tab. VIII; S. Perreau, Hyacinthe Rigaud 1659-1743.
Le peintre de rois, Montpellier 2004, s. 73, ił. na s. 74.
13 Zob.: A.J Krailsheimer, Armand-Jean de Rance, s. 275-321; I. Gobry, Rance, s. 137-146; D.N. Bell,
Understanding Rance, s. 251-282.
14 Zob. A.J. Le Bouthillier de Rance, De la saintete et des devoirs de la vie monastiąue, 1.1-2, Pa-
ris 1683.
15 Zob. D. Beals, Prosperity and Plunder. European Catholic Monasteries in the Age of Revolution,
Cambridge 2003, s. 90.
16 Zob. J.P. McDonald, Tra?islators Introduction, w: J. Mabillon, Treatise on Monastic Studies,
tłum. J.P. McDonald, Lanham 2004, s. X-XVI.
Źródło rozproszeń dla przywiązanych do marności świata...
125
nakaz milczenia i obowiązek intensywnej pracy fizycznej przy równoczesnym
ograniczeniu działalności intelektualnej mnichów10, gdyż - jak pisał - „powinni
oni płakać, a nie uczyć się, i Boski zamysł miał uczynić z tych samotników we-
wnątrz Kościoła nie uczonych, lecz pokutników”11.
Sam opat nie stosował się jednak w pełni do własnych zaleceń, o czym świad-
czy choćby portret pędzla Hyacinthea Rigauda, przedstawiający go jako uczo-
nego w pracowni, skupionego na pisaniu w wielkim kodeksie12. Rance tłumaczył
podjęcie przez siebie prac naukowych dążeniem do rozszerzenia reformy na
inne klasztory cystersów, co wymagało uzasadnienia i rozpropagowania jej
zasad za pomocą wydawnictw. Aby przekonać współbraci, że w La Trappe nie
wprowadza żadnych „nowinek”, lecz przywraca formy życia zakonnego oraz
zwyczaje liturgiczne, zachowywane przez cystersów w pierwszych heroicznych
wiekach ich istnienia, zgromadził skrzętnie liczne przekazy z uchwał kapituł,
pism patriarchów i ich żywotów, dowodzące pierwotnej surowości i pokutnego
charakteru zakonu z Citeaux13. Wyniki tych badań zebrał ostatecznie w mo-
numentalnym dziele De la saintete et des devoirs de la vie monastiąue (1683),
prezentując w dwóch obszernych woluminach właściwe formuły wszystkich
aspektów mniszego życia14.
Książka Rancego była, rzecz jasna, adresowana przede wszystkim do cyster-
sów, ukazując im tradycję ich zakonu, jako wzorzec jego odnowy, pozwalający
powstrzymać zepsucie szerzące się w nim w XVII stuleciu z powodu otwarcia na
obce, „światowe” wpływy. Rance głosił jednak zdecydowanie, że cysterska reguła
i zwyczaje są najlepszym modelem życia zakonnego dla wszystkich wspólnot
mniszych15. W polemice z Jeanem Mabillonem przekonywał bowiem, że to właśnie
cystersi odczytali i zachowywali wiernie regułę św. Benedykta w odróżnieniu od
benedyktynów, którzy w znacznym stopniu zdeformowali naukę swojego zało-
życiela. Wzywał więc oponentów, aby uczyli się od cystersów właściwej mniszej
postawy, polegającej na radykalnym odrzuceniu wszystkich ziemskich przywiązać
i fascynacji oraz usilnym szukaniu „czegoś lepszego”16.
W ten sposób nawiązał ewidentnie do dysputy toczonej w średniowieczu
pomiędzy św. Bernardem z Clairvaux i jego uczniami a benedyktynami z kongre-
gacji kluniackiej. Ważnym elementem tej dysputy było zagadnienie dostosowania
10 Zob.: A.J. Krailsheimer, Armand-Jean de Rance, Abbot of La Trappe. His Influence in the Cloister
and the World, Oxford 1974, passim; I. Gobry, Rance, s. 97-117; 181-201; T.N. Kinder, Cistercian
Europę, s. 49; D.N. Bell, Understanding Rance. The Spirituality of the Abbot of La Trappe in
Context, Ann Arbor 2005, s. 197-233; J.R. Sommerfeldt, Afterword. Looking Back at Bernard,
w: A Companion to Bernard of Clairvaux, red. B.P. McGuire, Leuven 2011 (= Brills Companions
to the Christian Tradition, 25), s. 370-371.
11 Cyt. za: B. Craveri, Złoty wiek, s. 127.
12 Zob.: T.N. Kinder, Cistercian Europę, s. 39, tab. VIII; S. Perreau, Hyacinthe Rigaud 1659-1743.
Le peintre de rois, Montpellier 2004, s. 73, ił. na s. 74.
13 Zob.: A.J Krailsheimer, Armand-Jean de Rance, s. 275-321; I. Gobry, Rance, s. 137-146; D.N. Bell,
Understanding Rance, s. 251-282.
14 Zob. A.J. Le Bouthillier de Rance, De la saintete et des devoirs de la vie monastiąue, 1.1-2, Pa-
ris 1683.
15 Zob. D. Beals, Prosperity and Plunder. European Catholic Monasteries in the Age of Revolution,
Cambridge 2003, s. 90.
16 Zob. J.P. McDonald, Tra?islators Introduction, w: J. Mabillon, Treatise on Monastic Studies,
tłum. J.P. McDonald, Lanham 2004, s. X-XVI.
Źródło rozproszeń dla przywiązanych do marności świata...
125