Modus: Prace z historii sztuki (14.2014)

cieszy się twórczość północnoniemieckich rzeźbiarzy schyłku średniowiecza,
może świadczyć choćby to, że w samym tylko roku 2007 ukazały się aż dwie prace
monograficzne o tej tematyce: Tamary Thiesen o Benedikcie Dreyerze oraz Jana
Friedricha Richtera o Clausie Bergu5.

Kolejna książka tego ostatniego Autora, będąca przedmiotem niniejszej recen-
zji, nie tylko mieści się w opisanym powyżej nurcie badań, lecz także dowodzi,
że możliwe jest przygotowanie udanej monografii artysty, o którym w zasadzie
nie wiadomo nic pewnego. Nazwisko Hansa Bruggemanna pojawia się w trzech
przekazach archiwalnych: umowie z roku 1523 na wykonanie (niezachowanego)
retabulum dla kościoła w Walsrode w Dolnej Saksonii oraz w dwóch znacznie
późniejszych tekstach periegetycznych (Cimbricae Chersonesi eiusdemąue par-
tium descriptio nova Heinricha Rantzaua z r. 1597 oraz Antiąuitaten des Klosters
Bordesholm Martina Coronausa z r. 1637), które przynoszą informacje o w całości
lub częściowo zachowanych dziełach rzeźbiarza: retabulum ołtarza głównego koś-
cioła Kanoników Regularnych w Bordesholm (obecnie w katedrze w Szlezwiku,
datowane inskrypcją na r. 1521), sakramentarium w kościele Mariackim w Husum
(datowane inskrypcją na r. 1520; zachowane figury: Matki Boskiej z Dzieciątkiem
w zbiorach królewskich w Kopenhadze oraz anioła grającego na lutni w berliń-
skim Bodemuseum) oraz nastawie z kościoła św. Jana w Brugge (jej pozostałością
jest prawdopodobnie relief przedstawiający Niesienie krzyża i Ukrzyżowanie,
obecnie znajdujący się w Schłeswig-Holsteinisches Landesmuseum w Szlezwiku).
Ze źródeł tych można ponadto wywnioskować, że warsztat Bruggemanna miał
siedzibę w Husum, nic jednak nie mówią one o pochodzeniu mistrza, jego ka-
rierze i zleceniodawcach. Wobec tego podstawę badań nad działalnością artysty
stanowiły zawsze same jego dzieła i nie inaczej jest w przypadku monografii
Jana Friedricha Richtera. Trzeba podkreślić, że jest to pierwsze całościowe opra-
cowanie dorobku Bruggemanna i jego naśladowców. Do tego zadania Autor był
niewątpliwie dobrze przygotowany, za sprawą gruntownej znajomości materiału
zabytkowego6. Dzięki przeprowadzonej w roku 2008 konserwacji retabulum
z Bordesholm i wzniesieniu przed nim rusztowań, miał również wyjątkową okazję
zbadać z bliska tę monumentalną nastawę.

Treść książki została zasadniczo ujęta w cztery rozdziały, poprzedzone przed-
mową, krótkim wprowadzeniem oraz przeglądem przekazów pisanych o Brugge -
mannie. W rozdziale pierwszym (Werke) zaprezentowano wszystkie dzieła łączone
z tym rzeźbiarzem, poczynając od trzech potwierdzonych archiwalnie: retabulum
bordesholmskiego, pozostałości sakramentarium w Husum oraz reliefu pasyj-
nego uważanego za fragment retabulum z Brugge. W dalszej kolejności Richter
omawia dzieła przypisywane Bruggemannowi na podstawie cech stylowych:
figurę św. Krzysztofa w katedrze w Szlezwiku, retabulum z dawnego szpitala

Forschungssituation,w: Niederlandische Kustexporte nach Nord- und Ostmitteleuropa von 14. bis
16. Jahrhundert. Forschungen zu ihren Anfdngen, zurRolle hófischer Auftraggeber, der Kunstler und
ihrer Werkstattbetriebe, red. J. Fajt, M. Hórsch, Ostfildern 2014 (= Studia Jagellonica Lipsiensia,
15), s. 97-110.

5 T. Thiesen, Benedikt Dreyer. Das Werk des spatgotischen Lubecker Bildschnitzers, Kieł 2007 (= Bau
+ Kunst. Schleswig-Holsteinische Schriften zur Kunstgeschichte, 14); J.F. Richter, Claus Berg.
Retabelproduktion des ausgehenden Mittelalters im Ostseeraum, Berlin 2007.

6 Jan Friedrich Richter jest współautorem trzeciego tomu korpusu średniowiecznego malarstwa
i rzeźby w Szlezwiku-Holsztynie, zob. Corpus der mittelalterlichen Holzskulptur und Tafelmalerei
in Schleswig-Holstein, t. 3: Landesteil Schleswig [w przygotowaniu].

274

RECENZJE I OMÓWIENIA

Wojciech Walanus