DOI Artikel:
Fabiański, Marcin: Jak nie należy pisać prac naukowych i ich wartościować, czyli o nieudanej książce na temat sztuki nowożytnej na Lubelszczyźnie: [Rezension]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0284
klasycznych znaków symbolicznych w architekturze sakralnej. Dlatego [wyróż-
nienie - M.F.] lata osiemdziesiąte [...] zaowocowały budową nowych kościołów
na planie krzyża Opinie te nie wynikają z poprzedzającej je partii tekstu,
a w dodatku brakuje związku przyczynowego między obydwoma zdaniami, po-
nieważ ze znaczenia formy krzyżowej konieczność budowy kościołów krzyżowych
akurat we wskazanej dekadzie nie wynika.
Uwaga ogólna wtrącona na stronie 21: „Forma drewnianego kościoła na pla-
nie krzyża była dowodem przynależności fundatorów do Kościoła katolickiego”,
również nie wiąże się z wcześniejszym rozumowaniem, toteż wymagałaby udo-
kumentowania. Podobnie opinia, że w architekturze około roku 1600 „widać
wyraźnie świadome nawiązywanie do wzorów gotyckich” (s. 32), czeka dopiero
na dowód i doprecyzowanie, kto i jak tę świadomość wykazywał. Na potwierdze-
nie oczekuje również opinia, że fundator kościoła w Czemiernikach „świadomie
nawiązywał do przeszłości” (s. 41). Cytowane braki wydatnie obniżają wartość
naukową książki: poprawny dowód wymaga bowiem zawsze przytoczenia prze-
słanek i połączenia ich logicznym rozumowaniem, poprowadzonym w sposób
umożliwiający weryfikację.
Ze zdania na stronie 35: „Kościoły z wieżą od strony zachodniej należały do
najpopularniejszych [... ] w okresie siedemnastego wieku nawet wtedy, kiedy trwały
poszukiwania nowego modelu świątyni”, wynikałoby, że poszukiwania te rozciągały
się tylko przez jakąś (niewielką?) część owego stulecia. Jednak kilkanaście linijek
dalej (s. 36) można przeczytać, że „Poszukiwania nowego typu kościoła parafial-
nego [...] trwały przez całe siedemnaste stulecie” i podobnie w podsumowaniu
rozdziału (s. 44): „przez cały siedemnasty wiek trwały poszukiwania [...]”, atoli
z zastrzeżeniem, że wysiłki „nad opracowaniem nowego modelu świątyni dopro-
wadziły do powstania tak zwanego typu lubelskiego w architekturze”. Ponieważ
trwały przez całe stulecie, należy rozumieć, że typ ten ukształtował się w pełni
dopiero około roku 1700 - czyżby więc inaczej niż według artykułu Władysława
Tatarkiewicza, którego wyniki są przez Autorkę cytowane bez zastrzeżeń? Zapre-
zentowane niespójności są w pracy naukowej nie do przyjęcia.
Wyliczanie kolejnych wad rozdziału pierwszego można kontynuować, jednak
już te przytoczone powyżej wystarczająco uzasadniają konkluzję, że jako chao-
tyczny i nielogiczny, a miejscami nawet wewnętrznie sprzeczny, nie spełnia on
kryteriów tekstu naukowego.
Kolejny rozdział analizowanej książki nosi tytuł Wnętrza kościołów - prze-
strzeń celebracji liturgii. Nie traktuje jednak o przestrzeni, lecz zawiera omó-
wienia źródeł na temat wyposażenia kościołów w postaci ołtarzy i paramentów,
przedzielone uwagami o sprzętach, które użytkowano w nawie. Przyjęta w pra-
cy metoda omownego przytaczania fragmentów źródeł pisanych, zamiast ich
cytowania, nie pozwala zweryfikować wielu wyrażonych tam opinii. Autorka
podaje np. (s. 77), że nastawa w Ulanie jest przykładem struktury edikulowej,
choć z omówienia źródła wynika jedynie, że ołtarz miał kolumny. Nie są to
dane wystarczające do uznania, że ołtarz był edikulowy, ponieważ kompo-
zycje z kolumnami bywają różne. Podobnie w Lipsku (s. 77): jedna nastawa
miała być kolumnowa na bazach, a inna - „elegancka”. Bez odpowiedniej
dokumentacji trudno jednoznacznie stwierdzić, czy edikulowa była też kom-
pozycja ołtarza w Radzyniu, która „uchodziła za antyczną” (s. 77), nawet jeśli
„widać to [czyli co? antyczność czy edikulę? - M.F.] wyraźnie na przykładzie
282
RECENZJE I OMÓWIENIA
Marcin Fabiański
nienie - M.F.] lata osiemdziesiąte [...] zaowocowały budową nowych kościołów
na planie krzyża Opinie te nie wynikają z poprzedzającej je partii tekstu,
a w dodatku brakuje związku przyczynowego między obydwoma zdaniami, po-
nieważ ze znaczenia formy krzyżowej konieczność budowy kościołów krzyżowych
akurat we wskazanej dekadzie nie wynika.
Uwaga ogólna wtrącona na stronie 21: „Forma drewnianego kościoła na pla-
nie krzyża była dowodem przynależności fundatorów do Kościoła katolickiego”,
również nie wiąże się z wcześniejszym rozumowaniem, toteż wymagałaby udo-
kumentowania. Podobnie opinia, że w architekturze około roku 1600 „widać
wyraźnie świadome nawiązywanie do wzorów gotyckich” (s. 32), czeka dopiero
na dowód i doprecyzowanie, kto i jak tę świadomość wykazywał. Na potwierdze-
nie oczekuje również opinia, że fundator kościoła w Czemiernikach „świadomie
nawiązywał do przeszłości” (s. 41). Cytowane braki wydatnie obniżają wartość
naukową książki: poprawny dowód wymaga bowiem zawsze przytoczenia prze-
słanek i połączenia ich logicznym rozumowaniem, poprowadzonym w sposób
umożliwiający weryfikację.
Ze zdania na stronie 35: „Kościoły z wieżą od strony zachodniej należały do
najpopularniejszych [... ] w okresie siedemnastego wieku nawet wtedy, kiedy trwały
poszukiwania nowego modelu świątyni”, wynikałoby, że poszukiwania te rozciągały
się tylko przez jakąś (niewielką?) część owego stulecia. Jednak kilkanaście linijek
dalej (s. 36) można przeczytać, że „Poszukiwania nowego typu kościoła parafial-
nego [...] trwały przez całe siedemnaste stulecie” i podobnie w podsumowaniu
rozdziału (s. 44): „przez cały siedemnasty wiek trwały poszukiwania [...]”, atoli
z zastrzeżeniem, że wysiłki „nad opracowaniem nowego modelu świątyni dopro-
wadziły do powstania tak zwanego typu lubelskiego w architekturze”. Ponieważ
trwały przez całe stulecie, należy rozumieć, że typ ten ukształtował się w pełni
dopiero około roku 1700 - czyżby więc inaczej niż według artykułu Władysława
Tatarkiewicza, którego wyniki są przez Autorkę cytowane bez zastrzeżeń? Zapre-
zentowane niespójności są w pracy naukowej nie do przyjęcia.
Wyliczanie kolejnych wad rozdziału pierwszego można kontynuować, jednak
już te przytoczone powyżej wystarczająco uzasadniają konkluzję, że jako chao-
tyczny i nielogiczny, a miejscami nawet wewnętrznie sprzeczny, nie spełnia on
kryteriów tekstu naukowego.
Kolejny rozdział analizowanej książki nosi tytuł Wnętrza kościołów - prze-
strzeń celebracji liturgii. Nie traktuje jednak o przestrzeni, lecz zawiera omó-
wienia źródeł na temat wyposażenia kościołów w postaci ołtarzy i paramentów,
przedzielone uwagami o sprzętach, które użytkowano w nawie. Przyjęta w pra-
cy metoda omownego przytaczania fragmentów źródeł pisanych, zamiast ich
cytowania, nie pozwala zweryfikować wielu wyrażonych tam opinii. Autorka
podaje np. (s. 77), że nastawa w Ulanie jest przykładem struktury edikulowej,
choć z omówienia źródła wynika jedynie, że ołtarz miał kolumny. Nie są to
dane wystarczające do uznania, że ołtarz był edikulowy, ponieważ kompo-
zycje z kolumnami bywają różne. Podobnie w Lipsku (s. 77): jedna nastawa
miała być kolumnowa na bazach, a inna - „elegancka”. Bez odpowiedniej
dokumentacji trudno jednoznacznie stwierdzić, czy edikulowa była też kom-
pozycja ołtarza w Radzyniu, która „uchodziła za antyczną” (s. 77), nawet jeśli
„widać to [czyli co? antyczność czy edikulę? - M.F.] wyraźnie na przykładzie
282
RECENZJE I OMÓWIENIA
Marcin Fabiański