Modus: Prace z historii sztuki (16.2016)

Całą aranżację apsydy integruje też przemyślany pro-
gram ikonograficzny, łączący epizody z żywotów świętych
zakonnych w aluzyjny komentarz do Ofiary Eucharystycz-
nej sprawowanej na ołtarzu. Jest on właściwie rozwinięciem
koncepcji zasygnalizowanej w przedstawieniu pola głów-
nego, na którym święci (wśród nich także franciszkańscy)
adorują Trójcę Świętą. Powyżej, w zwieńczeniu, znajduje
się figura Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej - symboli-
zująca plan wcielenia Chrystusa, obecnego w ustawionym
poniżej tabernakulum.
Połączenie wizerunków Trójcy Świętej i Marii w po-
bliżu ołtarza głównego jest charakterystyczną cechą pro-
gramów wnętrz kościelnych układanych przez Piskor-
skiego. W krakowskim kościele św. Andrzeja scenę ko-
ronacji Marii przez Trójcę Świętą namalowano w konsze
apsydy, a w Grodzisku znalazła się ona w zwieńczeniu
ołtarza głównego. Z kolei w kolegiacie uniwersyteckiej
przedstawienie Niepokalanej stało się tematem fresku
w środkowym przęśle prezbiterium, gdzie sąsiaduje ze
stiukowymi wizerunkami Ducha Świętego i Boga Ojca
umieszczonymi nad ołtarzem, w którym przedstawiono nowo narodzonego Chry-
stusa. Takie połączenie ma głęboką wymowę teologiczną, wskazującą na szczególnie
bliski związek Matki Boskiej z Trójcą23. Tłem dla ukształtowania takiego poglądu
był żywy w xvn wieku spór o kult Marii, który prowadził zarówno do odrzucenia
pobożności maryjnej, jak i do rozkwitu jej wybujałych form, usuwających w cień
nabożeństwo eucharystyczne. Te ostatnie stały się obiektem zdecydowanej kryty-
ki ze strony Adama Widenfelda, który ujął ją w wydane anonimowo w 1673 roku
w Gandawie Monita Salutaria - krótkie tezy sformułowane jako napomnienia
samej Matki Boskiej i gęsto opatrzone odniesieniami do Pisma Świętego. Maria
protestuje w nich przeciwko oddawaniu jej czci należnej tylko jedynemu Bogu24.
Książeczka ta spotkała się z żywą reakcją innych pisarzy religijnych, wśród których
do najbardziej poczytnych należał kapucyn Louis-Franęois dArgentan. Obronie
kultu Marii poświęcił on obszerny tom Konferencji teologicznych, w których w tonie
polemicznym posunął się bardzo daleko w podkreślaniu świętości i akcentowaniu
czci Bożej Rodzicielki, dowodząc, że ze względu na pochodzenie od Ducha Świętego
stanowi ona ostateczne dopełnienie Trójcy - totius trinitatis complementum25. Jego
poglądy wyraźnie oddziałały na Pikorskiego, który w jednym z kazań uzasadniał je
następująco: „Ojciec wieczny rodzi Syna, sobie we wszystkim równego, Syn z Ojcem
tchnie oraz równa sobie we wszystkim Trzecią Osobę Ducha Świętego. A Duch co?
Ponieważ ani rodzi, ani tchnie inszej persony w Bóstwie, ale tylko od Ojca i Syna po-
chodzi, bierze sobie produkcją, stworzenie tej, która jest podobna Ojcu wiecznemu,

12. Baltazar Fontana, Anioł,
obramienie obrazu ze
św. Klarą, kościół Klarysek,
Stary Sącz. Fot. autor

23 Zob. M. Kurzej, Świątynia Mądrości. Program treściowy wystroju kościoła św. Anny w Krakowie,
„Folia Historiae Artium”, 13, 2015,119-149.
24 L. Scheffczyk, O. Stegmiiller, Widenfeld Adam von, w: Marienlexikon, red. R. Baumer, L. Scheff-
czyk, Regensburg 1994, s. 728-729.
25 L.F. dArgentan, Conferences theologiąues et spirituelles sur les Grandeurs de la Tres-Sainte Vierge
Marie Mere de Dieu, 1.1, Rouen 1680, s. 48. Zob. też O. Stegmiiller, dArgentan Louis-Franęois,
w: Marienlexikon, red. R. Baumer, L. Scheffczyk, Regensburg 1988, s. 226.

Aranżacja prezbiterium kościoła Klarysek w Starym Sączu

23