Modus: Prace z historii sztuki (16.2016)

w chramie, czyli w świątyni. Suge-
ruje równocześnie, że poszukiwa-
nia metafizyczne, snucie refleksji
nad kruchością i przemijalnoś-
cią życia ludzkiego, mocno przy
tym osadzone w lokalnej scenerii
pogranicza polsko-ukraińskiego,
z którego artysta pochodzi, są dla
niego najważniejsze.
Na wspomnianej wystawie
dwa z pokazywanych obrazów no-
siły więc tytuł Chram Św. Mikołaja.
Ulucz 1904 (il. 1); Chram Św. Trój-
cy. Sądowa Wisznia 1913 (il. 2).
Pierwsze płótno zostało zainspi-
rowane fotografią odnalezioną
przez Andrzeja Żygadłę w foto-
tece Instytutu Historii Sztuki uj
(pochodzącą ze zbiorów Teodora
Talowskiego)15, przedstawiającą
nieistniejącą współcześnie cerkiew parafialną w miejscowości Ulucz w powiecie
brzostowskim na Podkarpaciu. Fotografię wykonał w 1904 roku Teodor Talow-
ski, który został wydelegowany przez Grono Konserwatorów Galicji Wschodniej
„wskutek doniesienia, iż cerkiew w Uluczu [...] ma być rozebrana”16. Na fotografii
została więc ukazana cerkiew i pozujący przed nią okoliczni mieszkańcy: chłopi,
przedstawiciele inteligencji, ksiądz i być może przybysze z miasta - konserwatorzy.
Identyfikacja jednostkowa nie jest jednak najważniejsza. Istotna jest relacja między
fotografią a namalowanym na jej podstawie obrazem, z którego zniknęła cerkiew,
zachowany został natomiast sposób prezentacji postaci, stojących w równym rzędzie
od lewej do prawej. Szereg rozpoczynają trzy wiejskie kobiety, trzymające w rękach
grabie, obok nich kolejno stoi sześciu mężczyzn, także, co sugeruje ich strój, chło-
pów. U ich stóp siedzą dzieci, z których troje to dzieci wiejskie, od których wyraźnie
odróżnia się strojem dziewczynka nosząca kapelusz z szerokim rondem i będąca
prawdopodobnie dzieckiem „pańskim”. Obok chłopów stoi ksiądz w sutannie, od-
dzielający - a może łączący - dwie grupy: chłopów i trzech mężczyzn w garniturach,
od których w pewnym oddaleniu przystanął kolejny przybysz z miasta i młody
chłopak w mundurze gimnazjalisty.


1. Andrzej Żygadło, Chram
Św. Mikołaja. Ulucz 1904, olej
na płótnie, 130 * 280 cm,
2012-2013
2. Andrzej Żygadło, Chram
Św. Trójcy. Sqdowa Wisznia
1913, olej na płótnie,
92x190 cm, 2013-2014

15 Artysta prowadził kwerendę archiwalną w Instytucie Historii Sztuki uj w związku ze swoimi
badaniami nad historią i architekturą zespołów cerkiewnych na Podkarpaciu. W sierpniu 2011
uczestniczył w wykopaliskach archeologicznych na wzgórzu po cerkwi w Uluczu, z ramienia
Stowarzyszenia „Magurycz”, pod nadzorem archeologów Jerzego Ginalskiego i Marcina Gilia-
nowicza z sanockiego Muzeum Budownictwa Ludowego.
16 Jak pisał Jan Szeptycki, po przybyciu na miejsce Talowski stwierdził, iż „[...] budowa ta muro-
wana, pochodząca z xvi w., a przerobiona z dawnego zboru ariańskiego, nie posiada wprawdzie
wybitnej wartości architektonicznej. Zasługuje jednak bezwzględnie na utrzymanie i konser-
wację zarówno jako jedyny niemal tego zabytek w Galicyi, jak nie mniej ze względu na swój
malowniczy wygląd”. Zob. Sprawozdania Grona CK. Konserwatorów i Korespondentów Galicyji
Wschodniej, t. 3,1905, nr 31-40, s. 23. Ostatecznie została jednak rozebrana w 1909 roku. Więcej
na temat losów wspomnianej cerkwi, zob. D. Nowak, A. Żygadło,.. .jedyny niemal tego rodzaju
zabytek, s. 32-38.

Malarstwo Andrzeja Żygadly. W „stylu retro”?

51