DOI article:
Maślak-Maciejewska, Alicja: Pamie̜ci Kazimierza Wielkiego Żydzi-Polacy - o zapomnianym projekcie budowy pomnika królewskiego na krakowskim Kazimierzu
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.40996#0067
miesięcy później komitet rzeczywiście przeorganizowano i na jego czele stanął jeden
z liderów krakowskiego środowiska postępowego, Jan Albert Propper. Za zbieranie
składek odpowiedzialny został nowy skarbnik komitetu, Zygmunt Szancer - osoba
należąca do starszego pokolenia postępowców, dyrektor jednego z krakowskich
banków22. Zmiana ta nie przyczyniła się jednak do wzmożenia tempa prac, które
w tamtym okresie z niewiadomych przyczyn zwolniły. Już w listopadzie 1885 roku
krakowski korespondent „Kuryera Lwowskiego” narzekał na opieszałość prac oraz
fakt, że zbiórka nie została jak dotąd rozszerzona na Żydów z Królestwa Polskiego,
przede wszystkim z Warszawy. Pisał: „Tym sposobem doczekamy się chyba pomnika
Kazimierza W. aż w czasie przyjścia Messjasza, który - jak chodzi gadka pomiędzy
husytami [chasydami] - swoją drogą ma urodzić się w Berdyczowie za lat trzy”23.
Dopiero wiosną 1888 roku sprawa wystawienia pomnika ożyła - „Ojczyzna”
wzywała komitet, aby dał znak życia; w tym samym czasie krakowski korespondent
„Dziennika Poznańskiego” donosił o kształtowaniu się nowego komitetu o posze-
rzonym składzie, złożonego tym razem zarówno z chrześcijan, jak i Żydów24. Ko-
mitet miał dysponować wówczas znaczącą kwotą 2000 złotych reńskich i wstępnie
rozważał powierzenie prac nad pomnikiem Stanisławowi Lewandowskiemu, który
w tamtym okresie (1887-1889) przebywał w Krakowie. Lewandowski, wówczas sto-
sunkowo młody, dwudziestodziewięcioletni artysta, miał już za sobą sukcesy arty-
styczne. W1887 i w 1888 roku otrzymał pierwszą nagrodę w konkursach ogłaszanych
przez Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych i, co być może istotniejsze z punktu
widzenia komitetu budowy pomnika Kazimierza Wielkiego, otrzymał wyróżnienie
w konkursie na projekt pomnika Adama Mickiewicza w Krakowie25. Pod koniec
maja 1888 roku Lewandowskiego miał odwiedzić w pracowni przewodniczący ko-
mitetu budowy pomnika Kazimierza Wielkiego Jan Albert Propper i dyskutować
z nim o projekcie26. Przyszły monument miał składać się z odlanej w brązie figury
króla naturalnej wielkości, która miała zostać posadowiona na postumencie wyko-
nanym z granitu śląskiego. Na postumencie, jeśli fundusze by na to pozwoliły, miały
znaleźć się cztery płaskorzeźby, przedstawiające Świątynię Jerozolimską, zburzenie
Jerozolimy, rozproszenie Żydów oraz przyjęcie ich przez Kazimierza Wielkiego27.
Lewandowski, według doniesień prasowych, zadeklarował, że zgodzi się na wyko-
nanie rzeźby za kwotę 5000 złotych reńskich, czyli koszt materiałów, i tym samym
zrezygnuje z wynagrodzenia28. Była to jednocześnie kwota znacznie wyższą niż ta,
którą dysponował komitet i zapewne dlatego projekt w opisanym wyżej kształcie nie
został ostatecznie zrealizowany. 12 czerwca 1888 roku odbyło się posiedzenie komite-
tu budowy pomnika, po którym poinformowano, że ze względu na brak wystarcza-
jących środków finansowych prace muszą zostać jeszcze na pewien czas odroczone.
22 Esłe, W sprawie pomnika Kazimierza Wielkiego, „Ojczyzna”, 5,1885, nr 22, s. 87.
23 „Dodatek do numeru 311 Kuryera Lwowskiego”, 3,1885, nr 311, s. 2.
24 „Dziennik Poznański”, 1888, nr 100. Źródła nie potwierdzają jednak, czy chrześcijanie weszli
ostatecznie w skład komitetu.
25 H. Kubaszewska, Lewandowski Stanisław Roman, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce
działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 5, Warszawa 1993, s. 74.
26 „Ojczyzna”, 8, 1888, nr 16, s. 126, gdzie mowa jest o tym, że Propperowi spodobał się jeden
z gotowych już projektów. Odnalezione źródła nie pozwalają jednoznacznie rozstrzygnąć, czy
komitet jedynie dyskutował z Lewandowskim o projekcie, czy może zamówił wstępny projekt
pomnika.
27 „Nowa Reforma”, 8,1888, nr 122/123, s. 4; „Ojczyzna”, 8,1888, nr 12, s. 93.
28 „Ojczyzna”, 8,1888, nr 12, s. 93.
Pamięci Kazimierza Wielkiego Żydzi-Polacy
65
z liderów krakowskiego środowiska postępowego, Jan Albert Propper. Za zbieranie
składek odpowiedzialny został nowy skarbnik komitetu, Zygmunt Szancer - osoba
należąca do starszego pokolenia postępowców, dyrektor jednego z krakowskich
banków22. Zmiana ta nie przyczyniła się jednak do wzmożenia tempa prac, które
w tamtym okresie z niewiadomych przyczyn zwolniły. Już w listopadzie 1885 roku
krakowski korespondent „Kuryera Lwowskiego” narzekał na opieszałość prac oraz
fakt, że zbiórka nie została jak dotąd rozszerzona na Żydów z Królestwa Polskiego,
przede wszystkim z Warszawy. Pisał: „Tym sposobem doczekamy się chyba pomnika
Kazimierza W. aż w czasie przyjścia Messjasza, który - jak chodzi gadka pomiędzy
husytami [chasydami] - swoją drogą ma urodzić się w Berdyczowie za lat trzy”23.
Dopiero wiosną 1888 roku sprawa wystawienia pomnika ożyła - „Ojczyzna”
wzywała komitet, aby dał znak życia; w tym samym czasie krakowski korespondent
„Dziennika Poznańskiego” donosił o kształtowaniu się nowego komitetu o posze-
rzonym składzie, złożonego tym razem zarówno z chrześcijan, jak i Żydów24. Ko-
mitet miał dysponować wówczas znaczącą kwotą 2000 złotych reńskich i wstępnie
rozważał powierzenie prac nad pomnikiem Stanisławowi Lewandowskiemu, który
w tamtym okresie (1887-1889) przebywał w Krakowie. Lewandowski, wówczas sto-
sunkowo młody, dwudziestodziewięcioletni artysta, miał już za sobą sukcesy arty-
styczne. W1887 i w 1888 roku otrzymał pierwszą nagrodę w konkursach ogłaszanych
przez Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych i, co być może istotniejsze z punktu
widzenia komitetu budowy pomnika Kazimierza Wielkiego, otrzymał wyróżnienie
w konkursie na projekt pomnika Adama Mickiewicza w Krakowie25. Pod koniec
maja 1888 roku Lewandowskiego miał odwiedzić w pracowni przewodniczący ko-
mitetu budowy pomnika Kazimierza Wielkiego Jan Albert Propper i dyskutować
z nim o projekcie26. Przyszły monument miał składać się z odlanej w brązie figury
króla naturalnej wielkości, która miała zostać posadowiona na postumencie wyko-
nanym z granitu śląskiego. Na postumencie, jeśli fundusze by na to pozwoliły, miały
znaleźć się cztery płaskorzeźby, przedstawiające Świątynię Jerozolimską, zburzenie
Jerozolimy, rozproszenie Żydów oraz przyjęcie ich przez Kazimierza Wielkiego27.
Lewandowski, według doniesień prasowych, zadeklarował, że zgodzi się na wyko-
nanie rzeźby za kwotę 5000 złotych reńskich, czyli koszt materiałów, i tym samym
zrezygnuje z wynagrodzenia28. Była to jednocześnie kwota znacznie wyższą niż ta,
którą dysponował komitet i zapewne dlatego projekt w opisanym wyżej kształcie nie
został ostatecznie zrealizowany. 12 czerwca 1888 roku odbyło się posiedzenie komite-
tu budowy pomnika, po którym poinformowano, że ze względu na brak wystarcza-
jących środków finansowych prace muszą zostać jeszcze na pewien czas odroczone.
22 Esłe, W sprawie pomnika Kazimierza Wielkiego, „Ojczyzna”, 5,1885, nr 22, s. 87.
23 „Dodatek do numeru 311 Kuryera Lwowskiego”, 3,1885, nr 311, s. 2.
24 „Dziennik Poznański”, 1888, nr 100. Źródła nie potwierdzają jednak, czy chrześcijanie weszli
ostatecznie w skład komitetu.
25 H. Kubaszewska, Lewandowski Stanisław Roman, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce
działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 5, Warszawa 1993, s. 74.
26 „Ojczyzna”, 8, 1888, nr 16, s. 126, gdzie mowa jest o tym, że Propperowi spodobał się jeden
z gotowych już projektów. Odnalezione źródła nie pozwalają jednoznacznie rozstrzygnąć, czy
komitet jedynie dyskutował z Lewandowskim o projekcie, czy może zamówił wstępny projekt
pomnika.
27 „Nowa Reforma”, 8,1888, nr 122/123, s. 4; „Ojczyzna”, 8,1888, nr 12, s. 93.
28 „Ojczyzna”, 8,1888, nr 12, s. 93.
Pamięci Kazimierza Wielkiego Żydzi-Polacy
65