DOI Artikel:
Kruk, Mirosław Piotr: Dlaczego na wystawie zawisł obraz: uwagi na temat recenzji wystawy "Na wysokiej połoninie". Sztuka Huculsz-czyny - Huculszczyzna w sztuce. W 40. rocznicę śmierci Stanisława Vincenza. Wystawa w Gmach Głownym Muzeum Narodowego w Krakowie, 18 marca - 29 maja 2011
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.40996#0127
do przedwiośnia można rozumieć metaforycznie, na wielu płaszczyznach. Postaci
dziecięce w strojach huculskich, w pozach uduchowionych, postrzegane miały być
przez pryzmat tematu religijnego, zarazem liryczne i heroizowane. Ujęte zostały
w osobliwej symbiozie z rytmem natury. Zawiera się w tryptyku zatem zapowiedź
rozkwitu, rozwoju, tak w odniesieniu do młodych ludzi, wchodzących w wiek doj-
rzały, jak i do przyrody, w której zaczyna budzić się nowe życie, ale też w odniesieniu
do regionu, jak i kraju, niczym w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego. W sensie
ogólnym entuzjazm poznawczy, który był udziałem nie tylko artystów, lecz także
krajoznawców, społeczników i inteligencji, ukierunkowany na Huculszczyznę, szedł
w parze z entuzjazmem towarzyszącym odrodzeniu Polski. Dlatego ten obraz wydał
mi się właściwy jako otwarcie wystawy. Nie przekonuje mnie natomiast pochwała
autorki dla szukania związków między widokiem „zasmuconych dzieci huculskich
będących głównymi bohaterami tryptyku” z huculskim widmem „leśnej śmierci”,
„czyli zbyt intensywnym wyrębem drzew, co nie rokowało pomyślnej przyszłości”5.
Czy mógłbym uwzględnić inne dzieła, więcej dzieł, zaaranżować je inaczej?
Na pewno tak. Była to jednak pewna wizja ewolucji poznawania Huculszczy-
zny i różnych jej interpretacji, tak literackich, jak malarskich i graficznych, którą
przeniosłem na plan Sali Wystaw Zmiennych Gmachu Głównego mnk zaraz po
tym, jak narodził się jej pomysł, i pozostałem jej w zasadzie wierny. Przykładom
sztuki ludowej odpowiadały manifestacje sztuki akademickiej, czerpiącej inspiracje
z każdej sfery aktywności życiowej górali huculskich. Klamrą spinającą kilkana-
ście sekcji tematycznych było przesłanie Stanisława Vincenza, który w kulturze
ludowej dostrzegał „prawdę starowieku”. To oczywiste, że mitologizacja kultury
ludowej, potwierdzona w jego dziełach literackich, dokonywała się stopniowo także
na płaszczyźnie artystycznej. Nie można tego procesu jednak odnosić do całości
recepcji artystycznej i nie był to jedyny jej nurt, a tzw. chłopomańskie inspiracje
ideowe nie musiały polegać w tym przypadku na „obsadzaniu” bohaterów w kolej-
nych stereotypowych rolach6. Fryderyk Pautsch, pochodzący wszak z tego regionu,
powracał do niego jak do swojej małej ojczyzny. Uczestniczył wraz z Kazimierzem
Sichulskim i Władysławem Jarockim w huculskich weselach i pogrzebach, znał je
zatem z autopsji. W końcu wszyscy ci „huculi” portretowali górali i jak pisałem
wcześniej: „Witalność, barwność, są też nieodłącznym składnikiem twórczości
wspomnianych malarzy, którzy odnajdywali w folklorze huculskim zapewne to, za
czym Paul Gauguin musiał podążać na drugą półkulę, czyli świeżość, autentyzm,
moc tkwiącą w prawdach podstawowych, ułatwiających odnajdowanie odpowiedzi
na problemy egzystencjalne znajdującej się na rozdrożu cywilizacji europejskiej”7.
Czy bardzo ta konkluzja odbiega od tej wyrażonej w monografii autorki poświęco-
nej mitologizacji Huculszczyzny?: „Artyści przede wszystkim Kazimierz Sichulski,
wybierali najczęściej sceny przemarszu orszaku weselnego [...]. To interesująca
skłonność: wydobywania z obfitości życiowych zdarzeń tych, które w jakimś stopniu
5 Komentarz zawarty w: A. Jankowska-Marzec, Między etnografię a sztukę: mitologizacja Hucułów
i Huculszczyzny w kulturze polskiej xix i xx wieku, Kraków 2013 (= Ars Vetus et Nova, 37),
s. 189, przyp. 151 w odniesieniu do interpretacji: W. Voise, Kazimierz Sichulski: Tryptyk po
pięćdziesięciu latach, „Biuletyn Historii Sztuki” 55,1993, nr 1, s. 78.
6 Ten imperatyw zdaniem autorki determinował postrzeganie kultury ludowej i jej obraz w li-
teraturze, historiografii i twórczości artystycznej - A. Jankowska-Marzec, Między etnografię,
s.249.
7 M.P. Kruk, „Huculi” i Huculi, „Wiadomości asp”, 54, 2011, s. 63-64.
Dlaczego na wystawie zawisł obraz...
125
dziecięce w strojach huculskich, w pozach uduchowionych, postrzegane miały być
przez pryzmat tematu religijnego, zarazem liryczne i heroizowane. Ujęte zostały
w osobliwej symbiozie z rytmem natury. Zawiera się w tryptyku zatem zapowiedź
rozkwitu, rozwoju, tak w odniesieniu do młodych ludzi, wchodzących w wiek doj-
rzały, jak i do przyrody, w której zaczyna budzić się nowe życie, ale też w odniesieniu
do regionu, jak i kraju, niczym w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego. W sensie
ogólnym entuzjazm poznawczy, który był udziałem nie tylko artystów, lecz także
krajoznawców, społeczników i inteligencji, ukierunkowany na Huculszczyznę, szedł
w parze z entuzjazmem towarzyszącym odrodzeniu Polski. Dlatego ten obraz wydał
mi się właściwy jako otwarcie wystawy. Nie przekonuje mnie natomiast pochwała
autorki dla szukania związków między widokiem „zasmuconych dzieci huculskich
będących głównymi bohaterami tryptyku” z huculskim widmem „leśnej śmierci”,
„czyli zbyt intensywnym wyrębem drzew, co nie rokowało pomyślnej przyszłości”5.
Czy mógłbym uwzględnić inne dzieła, więcej dzieł, zaaranżować je inaczej?
Na pewno tak. Była to jednak pewna wizja ewolucji poznawania Huculszczy-
zny i różnych jej interpretacji, tak literackich, jak malarskich i graficznych, którą
przeniosłem na plan Sali Wystaw Zmiennych Gmachu Głównego mnk zaraz po
tym, jak narodził się jej pomysł, i pozostałem jej w zasadzie wierny. Przykładom
sztuki ludowej odpowiadały manifestacje sztuki akademickiej, czerpiącej inspiracje
z każdej sfery aktywności życiowej górali huculskich. Klamrą spinającą kilkana-
ście sekcji tematycznych było przesłanie Stanisława Vincenza, który w kulturze
ludowej dostrzegał „prawdę starowieku”. To oczywiste, że mitologizacja kultury
ludowej, potwierdzona w jego dziełach literackich, dokonywała się stopniowo także
na płaszczyźnie artystycznej. Nie można tego procesu jednak odnosić do całości
recepcji artystycznej i nie był to jedyny jej nurt, a tzw. chłopomańskie inspiracje
ideowe nie musiały polegać w tym przypadku na „obsadzaniu” bohaterów w kolej-
nych stereotypowych rolach6. Fryderyk Pautsch, pochodzący wszak z tego regionu,
powracał do niego jak do swojej małej ojczyzny. Uczestniczył wraz z Kazimierzem
Sichulskim i Władysławem Jarockim w huculskich weselach i pogrzebach, znał je
zatem z autopsji. W końcu wszyscy ci „huculi” portretowali górali i jak pisałem
wcześniej: „Witalność, barwność, są też nieodłącznym składnikiem twórczości
wspomnianych malarzy, którzy odnajdywali w folklorze huculskim zapewne to, za
czym Paul Gauguin musiał podążać na drugą półkulę, czyli świeżość, autentyzm,
moc tkwiącą w prawdach podstawowych, ułatwiających odnajdowanie odpowiedzi
na problemy egzystencjalne znajdującej się na rozdrożu cywilizacji europejskiej”7.
Czy bardzo ta konkluzja odbiega od tej wyrażonej w monografii autorki poświęco-
nej mitologizacji Huculszczyzny?: „Artyści przede wszystkim Kazimierz Sichulski,
wybierali najczęściej sceny przemarszu orszaku weselnego [...]. To interesująca
skłonność: wydobywania z obfitości życiowych zdarzeń tych, które w jakimś stopniu
5 Komentarz zawarty w: A. Jankowska-Marzec, Między etnografię a sztukę: mitologizacja Hucułów
i Huculszczyzny w kulturze polskiej xix i xx wieku, Kraków 2013 (= Ars Vetus et Nova, 37),
s. 189, przyp. 151 w odniesieniu do interpretacji: W. Voise, Kazimierz Sichulski: Tryptyk po
pięćdziesięciu latach, „Biuletyn Historii Sztuki” 55,1993, nr 1, s. 78.
6 Ten imperatyw zdaniem autorki determinował postrzeganie kultury ludowej i jej obraz w li-
teraturze, historiografii i twórczości artystycznej - A. Jankowska-Marzec, Między etnografię,
s.249.
7 M.P. Kruk, „Huculi” i Huculi, „Wiadomości asp”, 54, 2011, s. 63-64.
Dlaczego na wystawie zawisł obraz...
125