DOI Heft:
Studia o Kantorze
DOI Artikel:Gryglewicz, Tomasz: Tadeusz Kantor jako artysta środkowoeuropejski
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26694#0127
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO
MCLXXIII
PRACE Z HISTORII SZTUKI * * Z. 21
Z<9/77<ZS'Z Gjyg/uw/cz
TADEUSZ KANTOR
JAKO ARTYSTA ŚRODKOWOEUROPEJSKI
Wzrastające w latach osiemdziesiątych zainteresowanie Europą Środkową zbiegło
się z renesansem pojęcia regionu. Ostatnie lata nadają pozytywny sens pojęciu prowin-
cjonalizmu. Przestaje się rozpatrywać życie artystyczne jedynie na linii sztuka światowa -
sztuka narodowa. Ceni się raczej wartości regionalne, odrębność, a nie jednakowość.
Region artystyczny na ogól nie pokrywa się ani z granicami państwowymi, ani nie
obejmuje całości kontynentu. Ukształtowanej według wzorów paryskich sztuce europej-
skiej, lub według wzorów nowojorskich wszechświatowej, przeciwstawia się od niedawna
m. in. prowincjonalną sztukę środkowoeuropejską - sztukę obecnych, poszatkowanych
granicami państw narodowych, pery ferii zachodniej Europy, które jeszcze niedawno, na
początku XX w. aspirowały do miana terenów centralnie w Europie położonych. Zajmo-
wały je wtedy związane kulturowo i politycznie, nie istniejące już, wielonarodowościowe
organizmy państwowe: Rzesza Niemiecka i Monarchia Austro-Węgierska'.
Dla pozostających do niedawna w orbicie wpływów Związku Sowieckiego państw
„realnego socjalizmu" idea dawnych c. k. Austro-Węgier czasów cesarza Franciszka Józefa
wy dawała się szczególnie atrakcyjna. U wielu twórców polskich dawna wielonarodowa -
z bardzo liczną mniejszością żydowską - Galicja jawi się jako symbol na zawsze utraco-
nego raju lat dziecięcych - wystarczy przywołać tutaj prozę tzw. pisarzy galicyjskiego
mitu: Kuśniewicza lub Stryjkowskiego.
Również u Tadeusza Kantora w latach osiemdziesiątych pojawiła się świadomość
lokalnej odrębności. „Ja jestem szalenie narodowy i nawet szalenie - że tak powiem -
prowincjonalny" - stwierdził w jednym z filmów telewizyjnych". Kantorowska prowincja
umiejscowiona jest w rodzinny m galicyjskim miasteczku Wielopole, w galicyjskich mia-
' O pojęciu Europy Środkowej i środkowoeuropejskim regionie artystycznym piszę szerzej w książce Maiar-
jtwo Europy Środowe/ 790(7-797-7. Tcnc/gnc/g mor/erHAtyczHgi wczg.s'noawangar&wc, Kraków 1992, część I.
Materiały do tej rozprawy zebrałem w Zentrałinstitut łur Kunstgeschichte w Monachium, gdzie przebywałem
jako stypendysta Fundacji im. Aleksandra von Humbołdta.
* ILyhór tcErtówi itypow/ecTz/ Tar/gu^za Kantoru, opr. Z. G o ł u b i e w (Z fiłmu TVP Kraków, Krzysztofa
Miklaszewskiego O powinnościach artysty, 1985) [w:] Ta<7cu.sz Kantor. A/aiar.stwo i rzeźóa, katalog wystawy
w Muzeum Narodowym w Krakowie, Kraków 1991, s. 80.
MCLXXIII
PRACE Z HISTORII SZTUKI * * Z. 21
Z<9/77<ZS'Z Gjyg/uw/cz
TADEUSZ KANTOR
JAKO ARTYSTA ŚRODKOWOEUROPEJSKI
Wzrastające w latach osiemdziesiątych zainteresowanie Europą Środkową zbiegło
się z renesansem pojęcia regionu. Ostatnie lata nadają pozytywny sens pojęciu prowin-
cjonalizmu. Przestaje się rozpatrywać życie artystyczne jedynie na linii sztuka światowa -
sztuka narodowa. Ceni się raczej wartości regionalne, odrębność, a nie jednakowość.
Region artystyczny na ogól nie pokrywa się ani z granicami państwowymi, ani nie
obejmuje całości kontynentu. Ukształtowanej według wzorów paryskich sztuce europej-
skiej, lub według wzorów nowojorskich wszechświatowej, przeciwstawia się od niedawna
m. in. prowincjonalną sztukę środkowoeuropejską - sztukę obecnych, poszatkowanych
granicami państw narodowych, pery ferii zachodniej Europy, które jeszcze niedawno, na
początku XX w. aspirowały do miana terenów centralnie w Europie położonych. Zajmo-
wały je wtedy związane kulturowo i politycznie, nie istniejące już, wielonarodowościowe
organizmy państwowe: Rzesza Niemiecka i Monarchia Austro-Węgierska'.
Dla pozostających do niedawna w orbicie wpływów Związku Sowieckiego państw
„realnego socjalizmu" idea dawnych c. k. Austro-Węgier czasów cesarza Franciszka Józefa
wy dawała się szczególnie atrakcyjna. U wielu twórców polskich dawna wielonarodowa -
z bardzo liczną mniejszością żydowską - Galicja jawi się jako symbol na zawsze utraco-
nego raju lat dziecięcych - wystarczy przywołać tutaj prozę tzw. pisarzy galicyjskiego
mitu: Kuśniewicza lub Stryjkowskiego.
Również u Tadeusza Kantora w latach osiemdziesiątych pojawiła się świadomość
lokalnej odrębności. „Ja jestem szalenie narodowy i nawet szalenie - że tak powiem -
prowincjonalny" - stwierdził w jednym z filmów telewizyjnych". Kantorowska prowincja
umiejscowiona jest w rodzinny m galicyjskim miasteczku Wielopole, w galicyjskich mia-
' O pojęciu Europy Środkowej i środkowoeuropejskim regionie artystycznym piszę szerzej w książce Maiar-
jtwo Europy Środowe/ 790(7-797-7. Tcnc/gnc/g mor/erHAtyczHgi wczg.s'noawangar&wc, Kraków 1992, część I.
Materiały do tej rozprawy zebrałem w Zentrałinstitut łur Kunstgeschichte w Monachium, gdzie przebywałem
jako stypendysta Fundacji im. Aleksandra von Humbołdta.
* ILyhór tcErtówi itypow/ecTz/ Tar/gu^za Kantoru, opr. Z. G o ł u b i e w (Z fiłmu TVP Kraków, Krzysztofa
Miklaszewskiego O powinnościach artysty, 1985) [w:] Ta<7cu.sz Kantor. A/aiar.stwo i rzeźóa, katalog wystawy
w Muzeum Narodowym w Krakowie, Kraków 1991, s. 80.