DOI Artikel:
Wrabec, Jan: Kaplica Królewska w Gdańsku: rodowód, pokrewieństwa oraz wymowa form architektonicznych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27008#0019
Jan Wm&c
Kaplica Królewska w Gdańsku.
Rodowód, pokrewieństwa
oraz wymowa form architektonicznych
Wymienione w tytule problemy nie zdołały dotąd skupić na sobie
baczniejszej uwagi historyków architektury-być może dlatego, że zaprzątał
ich przede wszystkim problem autorstwa kaplicy'. Widząc ją w związku
z tym głównie na tle twórczości Tylmana z Gameren, nie doprowadzono
do końca analizy struktury architektonicznej tej interesującej budowli. Utru-
dniło to z kolei dotarcie do ukrytych za formami architektonicznymi treści.
A przecież pośród dość schematycznych, w gruncie rzeczy, budowli
sakralnych powstałych na terenie Rzeczypospolitej i Gdańska w 2 poł. XVII
w. Kaplica Królewska jawi się jako dzieło dosyć niekonwencjonalne (il. 1).
Pomimo, że w naszym kraju pojawia się w czasach renesansu, nie jest zbyt
często spotykane w architekturze europejskiej już samo połączenie czworo-
bocznego korpusu z kopułą osadzoną na ośmiobocznym tamburze. W do-
datku kopuła ta nie jest - jak w innych przypadkach - jedynym harmonijnie
związanym z podstawą zwieńczeniem piramidalnie ukształtowanej bryły,
ale razem z dwiema mniejszymi kopułkami bocznymi ustawiona jest na
płaskim tarasie otoczonym balustradą. W przypadku trzech kopuł nie-
równej wielkości, zastosowany efekt, polegający na nasilającym się
powtarzaniu tego samego motywu, nazwać możemy - jak w retoryce -
gradacją. Mamy tu do czynienia ponadto z antytezą - silnym kontrastem
pomiędzy wymodelowaną plastycznie i przestrzennie górną partią budowli
a częścią dolną, poniżej balustrady i gzymsu okapowego, potraktowaną
przede wszystkim linearnie i płaszczyznowo. Efekt kontrastu wywołuje
również zestawienie klasycyzującej w formie fasady kaplicy z flankującymi
ją symetrycznie kamieniczkami, których architekturę najlepiej byłoby
i Podstawowe znaczenie ma tu rozprawa H. Kondzieli Kop/toi Kró/citish? w G&dshi i htidrcy, [w:]
Po?7Mrs/de t. II, Wrocław 1957, s. 280-343, która była do niedawna jedynym opracowaniem monograficznym.
Tamże omówienie wcześniejszej literatury przedmiotu (s.280-284). Obszerne uwagi Kaplicy Królewskiej
poświęcili następnie: S. Mossakowski Ty/iłin?; z GnwcrcH, arcMc/d poMieyo daro/cn. Wrocław - Warszawa - Kraków
- Gdańsk 1973, s. 139-141 oraz A. Miłobędzki ArcMeAńłra XVII wiehi. Warszawa 1980, cz. I., s 397-398. W
rok po wygłoszeniu niniejszego referatu, ukazała się poświęcona jej obszerna monografia pióra ks. S.
Bogdanowicza p.t. Knp/ica Krd/cws/M w G&ns/cM, Gdańsk 1992.
15
Kaplica Królewska w Gdańsku.
Rodowód, pokrewieństwa
oraz wymowa form architektonicznych
Wymienione w tytule problemy nie zdołały dotąd skupić na sobie
baczniejszej uwagi historyków architektury-być może dlatego, że zaprzątał
ich przede wszystkim problem autorstwa kaplicy'. Widząc ją w związku
z tym głównie na tle twórczości Tylmana z Gameren, nie doprowadzono
do końca analizy struktury architektonicznej tej interesującej budowli. Utru-
dniło to z kolei dotarcie do ukrytych za formami architektonicznymi treści.
A przecież pośród dość schematycznych, w gruncie rzeczy, budowli
sakralnych powstałych na terenie Rzeczypospolitej i Gdańska w 2 poł. XVII
w. Kaplica Królewska jawi się jako dzieło dosyć niekonwencjonalne (il. 1).
Pomimo, że w naszym kraju pojawia się w czasach renesansu, nie jest zbyt
często spotykane w architekturze europejskiej już samo połączenie czworo-
bocznego korpusu z kopułą osadzoną na ośmiobocznym tamburze. W do-
datku kopuła ta nie jest - jak w innych przypadkach - jedynym harmonijnie
związanym z podstawą zwieńczeniem piramidalnie ukształtowanej bryły,
ale razem z dwiema mniejszymi kopułkami bocznymi ustawiona jest na
płaskim tarasie otoczonym balustradą. W przypadku trzech kopuł nie-
równej wielkości, zastosowany efekt, polegający na nasilającym się
powtarzaniu tego samego motywu, nazwać możemy - jak w retoryce -
gradacją. Mamy tu do czynienia ponadto z antytezą - silnym kontrastem
pomiędzy wymodelowaną plastycznie i przestrzennie górną partią budowli
a częścią dolną, poniżej balustrady i gzymsu okapowego, potraktowaną
przede wszystkim linearnie i płaszczyznowo. Efekt kontrastu wywołuje
również zestawienie klasycyzującej w formie fasady kaplicy z flankującymi
ją symetrycznie kamieniczkami, których architekturę najlepiej byłoby
i Podstawowe znaczenie ma tu rozprawa H. Kondzieli Kop/toi Kró/citish? w G&dshi i htidrcy, [w:]
Po?7Mrs/de t. II, Wrocław 1957, s. 280-343, która była do niedawna jedynym opracowaniem monograficznym.
Tamże omówienie wcześniejszej literatury przedmiotu (s.280-284). Obszerne uwagi Kaplicy Królewskiej
poświęcili następnie: S. Mossakowski Ty/iłin?; z GnwcrcH, arcMc/d poMieyo daro/cn. Wrocław - Warszawa - Kraków
- Gdańsk 1973, s. 139-141 oraz A. Miłobędzki ArcMeAńłra XVII wiehi. Warszawa 1980, cz. I., s 397-398. W
rok po wygłoszeniu niniejszego referatu, ukazała się poświęcona jej obszerna monografia pióra ks. S.
Bogdanowicza p.t. Knp/ica Krd/cws/M w G&ns/cM, Gdańsk 1992.
15