DOI article:
Harasimowicz, Jan: Doctrina doctrinarum: Katechetyczne i społeczno-obyczajowe treści "Dziesięciu Przykazań" z Pruszcza Gdańskiego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27008#0078
/nu twoiey niewymowney Dobroci, żebyś tego twoiego Dzieła, Porządku i Bło-
HnraswMHwz gosławieństwa nie dał naruszyć ani skazić; ale ie łaskawie w nas zachować,
przez tegoż Syna twoiego Jezusa Krystusa Pana naszego. Amen""".
Tak dokładne, wręcz drobiazgowe w oddaniu rytualnych gestów i „czy-
tań", przedstawienie zawarcia związku małżeńskiego miało swe
niewątpliwe źródło w rozpowszechnionym w krajach luterańskich
poglądzie, że gwarancją dobrego pożycia jest „porządne małżeństwa
zaczęcie", to zaś staje się tylko wtedy, „gdy na równość baczność mamy""".
Wszystkie aspekty owej „równości" - „religia", „wiek", „stan" i „osiadłość"
(zamożność), a także inny warunek „porządnego małżeństwa zaczęcia" -
zasięgnięcie rady rodziców i „tych, którzy są na miejscu rodziców, jako
i przyjaciół'"'", wydają się być w zawieranym na obrazie związku wzorowo
spełnione. Nowożeńcy, młodzi i piękni, równi i religia, i stopniem
zamożności - o czym świadczą ich bogate stroje, unaoczniać mają, że stan
małżeński jest - jak głosi „pouczenie" z Książeczki śhtMw - „przed Bogiem
przyjemny i błogosławiony". Mają oni jednak także przypominać, że stan
ów jest ponadto - jak pisze Luter w Dużym Kaieckiźmie - „konieczny i przez
Boga uroczyście nakazany, [...] gdzie bowiem natura kroczy swoją drogą, tak
jak została przez Boga stworzona, jest niemożliwe pozostawać w czystości
bez małżeństwa; ciało i krew pozostają ciałem i krwią, idąc niepowstrzy-
manie i niepohamowanie drogą przyrodzonej skłonności i popędu, jak to
każdy widzi i czuje""'". Według Lutra „Bóg ustanowił stan małżeński w celu
łatwiejszego w pewnej mierze uniknięcia nieczystości, aby każdy miał swoją
przydzieloną cząstkę i zadowolił się nią, chociaż potrzeba do tego jeszcze
łaski Bożej, aby również serce pozostało czyste""".
Owe wspomniane przez Lutra „przyrodzone skłonności i popędy", bądź
w ogóle nie powściągnięte więzami stanu małżeńskiego, bądź więzy te już
z całą świadomością rozrywające, przedstawione zostały w górnej części
obrazu, której patronuje diabeł. Widzimy tam bawiące się beztrosko przy
muzyce i winie pary w nader swobodnych, wręcz lubieżnych pozach,
a w głębi - polskiego szlachcica nagabywanego przez jedną z licznych
w Gdańsku, jak w każdym portowym mieście, „dziewek" "". O kondycji
zgromadzonego przy biesiadnym stole towarzystwa trudno wypowiedzieć
się jednoznacznie, gdyż tak mężczyźni, jak i kobiety, noszą stroje raczej
bogate. Pamiętać jednak trzeba, że moraliści luterańscy - zgodnie zresztą ze
starochrześcijańską tradycją - utożsamiali zawsze pijaństwo z nieczystością,
a pijaną kobietę - z ladacznicą. „Nunquam ebriem putabo castam" - cytuje
św. Hieronima Adam Gdacjusz, tłumacząc to na polski: „Ja nigdy wierzyć
nie będę, żeby pijana niewiasta czystą była"'"".
"" MK1753, fol. Bnrecto.
Zob. Gdacjusz, op.cit., s. 225-228.
'"3 Ibidem, s. 228 n.
DK1973, s. 81 rt.
Ibidem, s. 82. Jeszcze dobitniej myśl tę sformułował w Rozprawie ArótAie; a proste; o nieAfórycA ceremouiacA a
ttsfawacA AościetnycA Jan Sekiucjan: „Lepiej żonę swą własna mieć / Niż w popędiiwości gorzeć", zob. J. Sekiucjan
Wi/Mrpism. Wyboru dokonał, opracował i wstępem poprzedził S. Rospond, Ołsztyn 1979, s. 68.
Zob. Bogucka, op.cit., s. 116 n.
"" Gdacjusz, op.cit., s. 246.
74
HnraswMHwz gosławieństwa nie dał naruszyć ani skazić; ale ie łaskawie w nas zachować,
przez tegoż Syna twoiego Jezusa Krystusa Pana naszego. Amen""".
Tak dokładne, wręcz drobiazgowe w oddaniu rytualnych gestów i „czy-
tań", przedstawienie zawarcia związku małżeńskiego miało swe
niewątpliwe źródło w rozpowszechnionym w krajach luterańskich
poglądzie, że gwarancją dobrego pożycia jest „porządne małżeństwa
zaczęcie", to zaś staje się tylko wtedy, „gdy na równość baczność mamy""".
Wszystkie aspekty owej „równości" - „religia", „wiek", „stan" i „osiadłość"
(zamożność), a także inny warunek „porządnego małżeństwa zaczęcia" -
zasięgnięcie rady rodziców i „tych, którzy są na miejscu rodziców, jako
i przyjaciół'"'", wydają się być w zawieranym na obrazie związku wzorowo
spełnione. Nowożeńcy, młodzi i piękni, równi i religia, i stopniem
zamożności - o czym świadczą ich bogate stroje, unaoczniać mają, że stan
małżeński jest - jak głosi „pouczenie" z Książeczki śhtMw - „przed Bogiem
przyjemny i błogosławiony". Mają oni jednak także przypominać, że stan
ów jest ponadto - jak pisze Luter w Dużym Kaieckiźmie - „konieczny i przez
Boga uroczyście nakazany, [...] gdzie bowiem natura kroczy swoją drogą, tak
jak została przez Boga stworzona, jest niemożliwe pozostawać w czystości
bez małżeństwa; ciało i krew pozostają ciałem i krwią, idąc niepowstrzy-
manie i niepohamowanie drogą przyrodzonej skłonności i popędu, jak to
każdy widzi i czuje""'". Według Lutra „Bóg ustanowił stan małżeński w celu
łatwiejszego w pewnej mierze uniknięcia nieczystości, aby każdy miał swoją
przydzieloną cząstkę i zadowolił się nią, chociaż potrzeba do tego jeszcze
łaski Bożej, aby również serce pozostało czyste""".
Owe wspomniane przez Lutra „przyrodzone skłonności i popędy", bądź
w ogóle nie powściągnięte więzami stanu małżeńskiego, bądź więzy te już
z całą świadomością rozrywające, przedstawione zostały w górnej części
obrazu, której patronuje diabeł. Widzimy tam bawiące się beztrosko przy
muzyce i winie pary w nader swobodnych, wręcz lubieżnych pozach,
a w głębi - polskiego szlachcica nagabywanego przez jedną z licznych
w Gdańsku, jak w każdym portowym mieście, „dziewek" "". O kondycji
zgromadzonego przy biesiadnym stole towarzystwa trudno wypowiedzieć
się jednoznacznie, gdyż tak mężczyźni, jak i kobiety, noszą stroje raczej
bogate. Pamiętać jednak trzeba, że moraliści luterańscy - zgodnie zresztą ze
starochrześcijańską tradycją - utożsamiali zawsze pijaństwo z nieczystością,
a pijaną kobietę - z ladacznicą. „Nunquam ebriem putabo castam" - cytuje
św. Hieronima Adam Gdacjusz, tłumacząc to na polski: „Ja nigdy wierzyć
nie będę, żeby pijana niewiasta czystą była"'"".
"" MK1753, fol. Bnrecto.
Zob. Gdacjusz, op.cit., s. 225-228.
'"3 Ibidem, s. 228 n.
DK1973, s. 81 rt.
Ibidem, s. 82. Jeszcze dobitniej myśl tę sformułował w Rozprawie ArótAie; a proste; o nieAfórycA ceremouiacA a
ttsfawacA AościetnycA Jan Sekiucjan: „Lepiej żonę swą własna mieć / Niż w popędiiwości gorzeć", zob. J. Sekiucjan
Wi/Mrpism. Wyboru dokonał, opracował i wstępem poprzedził S. Rospond, Ołsztyn 1979, s. 68.
Zob. Bogucka, op.cit., s. 116 n.
"" Gdacjusz, op.cit., s. 246.
74