Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (2.1993)

/nu w systematycznym wykładzie całego Dekałogu: „Mamy się Pana Boga Bać
Hamsiptowicz / y onego miłować / abyśmy Bliźniego naszego Pieniędzy abo Dóbr jego nie
zabierali / ani ich fałszywym Towarem abo Kupią sobie nie przywłaszczali
/ ale abyśmy mu Dóbr y Żywności jego poprawiać y bronić dopomagali'"",
po raz drugi natomiast we wstępie, gdzie Luter radzi swym mniej
doświadczonym kolegom-pastorom: „A osobliwie popieray nawięcey na to
Przykazanie i Część, które między słuchaczami twoiemi nawiększy Gwałt
cierpi, mianowicie: Przykazanie siódme o kradzieży trzebać Rzemieślnikom,
Kupcom, owszem i Chłopstwu i Czeladzi potężnie przypiekać. Albowiem
w takowych ludziach panuie wielce wszelaka Niewierność i złodziejstwo'"".
Wyrażonego tu przekonania o powszechności złych instynktów wśród
pospólstwa, podzielanego też w Gdańsku, gdzie bardzo często podejrzenie
o kradzież padało w pierwszej kolejności na służbę'", nie ograniczał Luter
bynajmniej do niższych warstw społecznych. Złodziejstwo - czytamy w DM-
żi/ni KPgcinźmie - „jest to najbardziej pospolite zajęcie i najliczniejszy cech na
ziemi, gdy zaś spojrzeć na świat poprzez wszystkie stany, to nie jest on
niczym innym jak dużą, rozległą stajnią pełną wielkich złodziejów'"". Jan
Arndt poszedł w swych kazaniach jeszcze dalej, pisząc: „Tu się nikt nie może
wymawiać, wszyscyśmy przeciwko siódmemu przikazaniu zgrzeszyli, bo
cała natura człowieka iest na swoie fortele, na swoy własny pożytek
nakierowana, każdy kocha i szuka swoiego pożytku, swego zysku, a to bez
obciążenia bliźniego, nie bywa'"".
Obraz z Pruszcza pokazuje trzy typowe przykłady targnięcia się na cudzą
własność. Na pierwszym, lekko cofniętym z prawej strony planie widzimy
pospolitą kradzież szkatuły śpiącym małżonkom - motyw dobrze już znany
w średniowiecznej ikonografii Dekalogu'". Na drugim planie, w scenerii
zabudowanych szczytowymi kamienicami ulic miasta, ukazana została kra-
dzież na większą skalę: kilku mężczyzn, prowadzonych przez wymachu-
jącego ^MHsi-kaduceuszem diabła, usiłuje ukryć skradzione z kupieckiego
składu worki, co im się jednak - jak zasugerowano - nie do końca udaje,
gdyż zaalarmowany, prawdopodobnie przez dwóch ukazanych z prawej
strony przypadkowych świadków, stróż porządku chwyta właśnie i krępuje
powrozami biegnącego na końcu złoczyńcę. Obok, na tym samym planie
z lewej strony, widać kram sukienniczy, w którym dokonuje się zapewne
jeszcze bardziej wyrafinowana forma kradzieży: oszustwo na mierze, jedno
z owych - wedle określenia Lutra - „przechytrzeń w kupnie""*. Największe
postacie pierwszego planu, skupione z lewej strony obrazu, pozostają pod
opieką anioła, rozpościerającego nad nimi swe skrzydła i ramiona. Widzimy
tu starszego mężczyznę sypiącego hojną ręką złote dukaty do szkatuły
trzymanej przez młodzieńca, uchylającego kapelusza w geście wdzięcz-
"^MK1673, s. 13.
MK1753, fol As recto. Zob. także: Meyer, op.cit., s. 239-244.
Zob. Bogucka, op.cit., s. 112.
"^DK1973,s.84.
Wykfad na Dziesięcioro Boże PrzikazaKie, fol C recto.
Zob. M. Lechner Znr fkonograpitie der Zeim Ge6ote. fresken in Nonnlery, landkreis /Mbiing, „Ostbairische
Grenzmarken. Passauer Jahrbuch fur Geschichte, Kunst und Volkskunde" XI: 1969, s. 313-339, szczególnie s. 316.
"" Por. DK1973, loc. cit.

76