DOI article:
Sulerzyska, Teresa: Alegoria Wolności w gdańskiej grafice ilustracyjnej XVII wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27008#0166
Teresa
SM/erzys%:a
artystów niderlandzkich motyw symbolicznego kapelusza pojawił się
również w Gdańsku. Obrona przywilejów wolności w tym mieście-republice
o randze państwa była często ponawianym postulatem jego mieszkańców.
Wyraz tego znajdujemy między innymi w Ratuszu Głównego Miasta,
w wystroju malarskim Wielkiej Sali Rady, zw. także Salą Czerwoną, świeżo
zmodernizowanej, stanowiącej centrum władzy miejskiej. Ścienny cykl ma-
larski złożony z siedmiu dużych i trzynastu mniejszych obrazów wykonał
Hans Vredeman de Vries, holenderski malarz-dekorator i teoretyk
manieryzmu północnego, wraz z synem Paulem, w 1594-1595 r., zaś cykl
plafonowy Sali ukończony w 1608 r. był dziełem Isaaka van den BłockaT
Miały one ukazać egzemplarycznie model dobrych rządów i dobrze funkcjo-
nującego organizmu miejskiego. Centralnym problemem ich programu
ideowego o dydaktycznych intencjach stały się zadania Rady Miasta i innych
wspólnot obywatelskich, z zaakcentowaniem idei republikańskich i roli
wolności i zgody w ich działaniach. Ten skomplikowany erudycyjny pro-
gram, z wielowarstwowym układem znaczeń, dla wyłożenia aktualnych
haseł posługiwał się licznymi alegoriami, bohaterami starożytnymi, sym-
bolami i sentencjami. Sześć obrazów Vredemana ukazujących cnoty oraz
drobne scenki w tle z ich przeciwieństwami, zawiera generalne wskazania.
Alegoria L;'&erń?s została wyobrażona, na wzór renesansowy, jako triumfalny
rydwan Wolności. Nie istniejący dziś napis głoszący „Złota wolność nie do
kupienia za żadne pieniądze przystoi tak człowiekowi, jak i zwierzętom'" ',
podkreślał jej uniwersalny charakter. Siedząca na tronie postać Wolności
w dębowym wieńcu trzyma palmę, symbol zwycięstwa i nieugiętości, oraz
księgę fłJRA et EEGES, kodeks praw naturalnych i ustawowych przypo-
minający, że prawa są źródłem wolności i jej gwarancją. Trzy pary alegorii
ciągnące zaprzęg i towarzyszące mu symbolizują podstawowe cechy i uwa-
runkowania prawdziwej wolności. Na czele orszaku kroczy chorąży,
uosobienie wyzwoleńca, z ogoloną głową i w antycznym stroju, trzymający
sztandar, na którym widać dwa symbole wolności - kapelusz zatknięty na
drzewcu i przełamane kajdany. W programie tej sceny zawarte są wska-
zówki dla władz lokalnych i proklamacja walki o cnotę wolności. Cykl
obrazów na stropie dopełniał i rozwijał treści i wezwania z obrazów ścien-
nych, stawiając także wzory działania dla Rady, ukazując jej właściwości,
i zarazem wytyczne jej prac i metod, głosząc podstawowy postulat wolności
obywatelskich, swobody przekonań, postępowania i uczuć. Na jednym
z obrazów historycznych wolność uosabia pretor rzymski Helwidiusz Pris-
cus, obrońca wolności republikańskich przed jedynowładztwem
reprezentowanym tu przez cesarza Wespazjana". W tle obrazu
Oba cykle zostały obszernie omówione w kilku pracach Iwanoyki Gdański okres..., s. 27-148; - tenże
Ikonograjia stropu Wielkiej Snti Rady to retusz:; y&ńskun tmaiowidia układu krzyżowego!, [w:] interpretacja dzieła sztuki,
Poznań 1976, s. 47-75; - tenże Apoteoza Gdańska..., s. 25-83; - tenże Saia Czerwona..., s. 35-70, 84-122. Zob. też:
T. Grzybkowska Zloty wiek malarstwa gdańskiego na tte kultury artystycznej miasta 1520-1620, Warszawa 1990,
s. 109-113,119-126.
O obrazie t.ikerias zob. Iwanoyko Gdański okres..., s. 97-110, il. 56-58; - tenże Saia Czerwona..., s. 57-61, il. 22;
- Grzybkowska, op.cit., s. 112. Cytowany napis brzmiał w oryginale: Aurea itherias nuilo mercaMis aere, conueniens
komin: est conoeniensyuo/eris.
O obrazach na stropie zob. Iwanoyko Apoteoza Gdańska..., s. 27-32, il. 2,3; - tenże Saia Czerwona..., s. 85-88,
il. 31,34; - Grzybkowska, op.cit., s. 120.
[62
SM/erzys%:a
artystów niderlandzkich motyw symbolicznego kapelusza pojawił się
również w Gdańsku. Obrona przywilejów wolności w tym mieście-republice
o randze państwa była często ponawianym postulatem jego mieszkańców.
Wyraz tego znajdujemy między innymi w Ratuszu Głównego Miasta,
w wystroju malarskim Wielkiej Sali Rady, zw. także Salą Czerwoną, świeżo
zmodernizowanej, stanowiącej centrum władzy miejskiej. Ścienny cykl ma-
larski złożony z siedmiu dużych i trzynastu mniejszych obrazów wykonał
Hans Vredeman de Vries, holenderski malarz-dekorator i teoretyk
manieryzmu północnego, wraz z synem Paulem, w 1594-1595 r., zaś cykl
plafonowy Sali ukończony w 1608 r. był dziełem Isaaka van den BłockaT
Miały one ukazać egzemplarycznie model dobrych rządów i dobrze funkcjo-
nującego organizmu miejskiego. Centralnym problemem ich programu
ideowego o dydaktycznych intencjach stały się zadania Rady Miasta i innych
wspólnot obywatelskich, z zaakcentowaniem idei republikańskich i roli
wolności i zgody w ich działaniach. Ten skomplikowany erudycyjny pro-
gram, z wielowarstwowym układem znaczeń, dla wyłożenia aktualnych
haseł posługiwał się licznymi alegoriami, bohaterami starożytnymi, sym-
bolami i sentencjami. Sześć obrazów Vredemana ukazujących cnoty oraz
drobne scenki w tle z ich przeciwieństwami, zawiera generalne wskazania.
Alegoria L;'&erń?s została wyobrażona, na wzór renesansowy, jako triumfalny
rydwan Wolności. Nie istniejący dziś napis głoszący „Złota wolność nie do
kupienia za żadne pieniądze przystoi tak człowiekowi, jak i zwierzętom'" ',
podkreślał jej uniwersalny charakter. Siedząca na tronie postać Wolności
w dębowym wieńcu trzyma palmę, symbol zwycięstwa i nieugiętości, oraz
księgę fłJRA et EEGES, kodeks praw naturalnych i ustawowych przypo-
minający, że prawa są źródłem wolności i jej gwarancją. Trzy pary alegorii
ciągnące zaprzęg i towarzyszące mu symbolizują podstawowe cechy i uwa-
runkowania prawdziwej wolności. Na czele orszaku kroczy chorąży,
uosobienie wyzwoleńca, z ogoloną głową i w antycznym stroju, trzymający
sztandar, na którym widać dwa symbole wolności - kapelusz zatknięty na
drzewcu i przełamane kajdany. W programie tej sceny zawarte są wska-
zówki dla władz lokalnych i proklamacja walki o cnotę wolności. Cykl
obrazów na stropie dopełniał i rozwijał treści i wezwania z obrazów ścien-
nych, stawiając także wzory działania dla Rady, ukazując jej właściwości,
i zarazem wytyczne jej prac i metod, głosząc podstawowy postulat wolności
obywatelskich, swobody przekonań, postępowania i uczuć. Na jednym
z obrazów historycznych wolność uosabia pretor rzymski Helwidiusz Pris-
cus, obrońca wolności republikańskich przed jedynowładztwem
reprezentowanym tu przez cesarza Wespazjana". W tle obrazu
Oba cykle zostały obszernie omówione w kilku pracach Iwanoyki Gdański okres..., s. 27-148; - tenże
Ikonograjia stropu Wielkiej Snti Rady to retusz:; y&ńskun tmaiowidia układu krzyżowego!, [w:] interpretacja dzieła sztuki,
Poznań 1976, s. 47-75; - tenże Apoteoza Gdańska..., s. 25-83; - tenże Saia Czerwona..., s. 35-70, 84-122. Zob. też:
T. Grzybkowska Zloty wiek malarstwa gdańskiego na tte kultury artystycznej miasta 1520-1620, Warszawa 1990,
s. 109-113,119-126.
O obrazie t.ikerias zob. Iwanoyko Gdański okres..., s. 97-110, il. 56-58; - tenże Saia Czerwona..., s. 57-61, il. 22;
- Grzybkowska, op.cit., s. 112. Cytowany napis brzmiał w oryginale: Aurea itherias nuilo mercaMis aere, conueniens
komin: est conoeniensyuo/eris.
O obrazach na stropie zob. Iwanoyko Apoteoza Gdańska..., s. 27-32, il. 2,3; - tenże Saia Czerwona..., s. 85-88,
il. 31,34; - Grzybkowska, op.cit., s. 120.
[62