Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (2.1993)

przedstawione jest posiedzenie senatu opatrzone hasłem „Libera mens et
libera vota". Obrazowi towarzyszy kompozycja emblematyczna z motywem
kapelusza i serca i napisem „Libera corda". Wymieniona scena
demonstracyjnie określa postawę miasta wobec monarchy, przed którym
Rada nie ma prawa się ugiąć, tam gdzie chodzi o dobro Gdańska. Obrona
niezależności i interesów miasta, jego suwerenności w obrębie Królestwa
Polskiego, jak też mieszczańskich przywilejów, była wówczas w Gdańsku
aktualna ze względu na zagrożenia ze strony obozu szlacheckiego i władzy
królewskiej.
W sztuce gdańskiej najbardziej znanym przykładem interesującej nas
postaci Wolności jako kobiety trzymającej kapelusz jest rzeźba Li&crias, jedna
z ośmiu alegorycznych figur Piotra Ringeringa z lat 1647-1648 zdobiących
Złotą Bramę przy ul. Długiej. Pokój, Wolność, Bogactwo i Sława, ustawione
od strony wjazdu do miasta symbolizowały program Civitatis GcdancnsisL
Serię miedziorytów według tych rzeźb sporządził Jeremiasz Falek, w tym
LzFcrfas w 1648 r. na podstawie rysunku sangwiną przechowywanego w Mu-
zeum Narodowym w Gdańsku"*. Stojąca kobieta w długiej antykizowanej,
mocno sfałdowanej szacie, w lewej ręce unosi kapelusz z szerokim rondem,
a prawą podtrzymuje księgę symbolizującą zapewne kodeks praw (ił. 4).
Podobnie ujęta alegoria Wolności stanowi główny motyw dwóch
rytowanych kart tytułowych w gdańskich wydawnictwach Jerzego Forstera
z 1652 r. - w Polonii Szymona Star o wolskiego oraz w rozprawie Reinholda
Curicke CommenlariMS iMn'dico-l:islon'co-poiiiicMS & pnuiiegiis (il. 5 i 6)'^. Wiel-
ce poczytne dziełko Starowolskiego, pisane z myślą o czytelniku europej-
skim, miało służyć celom propagandowym ukazując państwo równorzędne
innym krajom Europy. Autor starał się przedstawić rzeczywisty obraz swej
ojczyzny, łącząc opis geograficzny kraju z jego społeczno-politycznym
wizerunkiem i podając podstawowe wiadomości z różnych dziedzin'". Scena
figuralna na tym miniaturowym miedziorycie (80 x 40 mm), określanym
nieraz jako Personl/ikac/H Polski, wyobraża na pierwszym planie postawną
kobietę w długiej sukni, unoszącą w górę trzymany w prawej dłoni duży
kapelusz, a nieco dalej za nią, krąg pięciu mężczyzn w polskich strojach,
reprezentujących naród, ograniczony tu, jak można sądzić, tylko do
przedstawicieli szlachty. Wszyscy w czapkach z kitami, z otokiem z futra u
trzech bliższych postaci noszących żupany i delie, czekan i szablę przy boku.
Byłoby to zgodne z książką Starowolskiego, w której dominuje „naród

Alegoria
Wolności
w gdańskiej
grafice
ilustracyjnej
XVII wieku

'h. Chrościcki Wojna i Pokój. O przedshnMotMc/] emdlentafycznyclt za panowania Wazów w Polsce, [w:] Słowo
i odraz, Warszawa 1982, s. 131.
Rys. Inw. M. 1913. Zob. A. Gosieniecka Malarstwo gdańskie XVI i XVII wieka. Katalog wystawy, Gdańsk
1957, nr 211, il. 61. - Egz. ryciny w Muzeum Narodowym w Warszawie, Inw. 24220. - J.C. Błock /eremias Falek.
Sein Ledea and setne Werke, Danzig - Leipzig - Wien, nr 189/VI.
'?S. Starowolski Polonia, nttne denao recogniia ei attcla, Dantisci, Sumptibus Georgii Forsteri, S.R.M.
Bibiiopoiae, MDCLII. Estreicher 29, 200 (niewiasta na rycinie określona jako personifikacja Polski). Edycja ta
zakwalifikowana jako wytwór drukami J. Janssona w Amsterdamie przez E. Rahira Cafaiogue dane colleciion
ttnitpte de oolumes tmprimes par ies Eizewier ei diuers typograpltes itoiiandais du XVII siecie, Paris 1896 (reprint:
Nieuwkoop 1965), s. 227, nr 2061. Egz. BUW 28.20.3.3639. - R. Curicke Commentarias... de pripiiegiis, Dantisci, jw.,
Estreicher 14,468. Egz. BUW 4.15.8.73.
'* A. Piskadło Odraz arcltitektaty polskiej do polottą/ XVII w. w Polonii Szymona Starowolskiego, [w:] Sztuka polska
około roku 1600, Warszawa 1974, s. 137-152, il. 2;- S. Starowolski Polska aldo opisanie położenia Królestwa Polskiego. Z
języka łacińskiego przełożył, wstępem i komentarzami opatrzył A. Piskadło, Kraków 1976, s. 6-39, ił. 2.

163