DOI Artikel:
Sulerzyska, Teresa: Alegoria Wolności w gdańskiej grafice ilustracyjnej XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27008#0171
występujące od XVI w. w emblematach, miało wskazywać na wysoką cenę
jaką ma wolność - Q:;;' u;ń;'f, opftme . Program karty - ukazanie
Wolności zagwarantowanej przez właściwe prawa i przywileje. Wolności,
która jest „donum pretiosissimum" - wyraża idee przewijające się przez
tekst rozprawy i w pewien sposób nawiązuje do posłania zawartego w wy-
mienionych powyżej, starszych o pół wieku malowidłach.
Nie wiemy, kto najbardziej zaważył na ułożeniu programu ikonogra-
ficznego obu omawianych rycin - autor dzieła, wydawca czy grafik. Tego
rodzaju informacje są bardzo rzadkie, nie tylko w odniesieniu do książki
polskiej. Warto tu wspomnieć, że obu autorów, tak Starowolskiego, jak
i zwłaszcza Curickego, łączyły żywe czy nawet przyjacielskie stosunki
z Jerzym Forsterem'". Mając to na uwadze, można przypuszczać, iż pomysł
tych kart, wymownie eksponujących wartość uważaną za najważniejszą,
mógł powstać w porozumieniu autorów i edytora. Między obu rycinami
występuje niewątpliwa zależność ideowa i formalna, choć nie wiadomo
niestety w jakiej kolejności prace te powstawały. W szczegółach, w ruchu
głowy i ułożeniu włosów, w gestach rąk, w oddaniu i kroju szat miękko
okrywających ciało, w typie fizjonomicznym, obie postaci Wolności
wykazują bardzo bliskie ujęcie. Można też zauważyć, że górna część sukni
alegorii siedzącej jest rozwiązana podobnie jak na drzeworycie w dziele
Ripy. Rycina do Polon:;' jest od 1850 r. często cytowana jako przykład grafiki
książkowej J. Falcka*", jednak w porównaniu z innymi pracami tego artysty
jest ona słabsza technicznie, mało giętka kreska przypomina raczej mie-
dzioryty Hondiusa. Wypowiadano też sugestie, że obie ryciny są dziełami
tego samego grafika. Znacznie lepszy tytuł do CommcnfariMsa, odznaczający
się bardziej swobodną i wprawną techniką, stanowił być może wzór dla
drugiej karty. Przypisywanie jednej z nich lub obu Falckowi nasuwa sporo
wątpliwości, przemawia przeciw temu odmienny typ twarzy, inny rysunek
rąk, nie stosowane przez tego artystę kształty obramień kartuszy. Obie
kompozycje wykazują wiele podobieństw z niderlandzką grafiką
książkową. Przy porównaniu np. z ryciną J. van Meursa do historii
Fryderyka Orańskiego (il. 3) - przypomnijmy, że Meurs był autorem dwóch
kart tytułowych do wydawnictw Forstera z 1655 rJ" - uderzają analogie
Emkłemafa. Handkucł;..., szp. 754-755, wg ryciny w: M. Holtzwart EmMematum..., Strassburg 1581, nr 28,
Wert der Freiheit Weicher frey iebt der iebt wol.
F. Bielak Działalność naukowa Szymona Siaromo/sUeyo, „Studia i materiały z dziejów nauki polskiej", seria A,
z.l. Warszawa 1957, s. 208,256,280.
M. I Kraszewski Jeremiasz Pałek, „Athenaeum". I: 1850, nr 2, s. 199, nr 90 (miedzioryt „prześlicznie
wykonany, nie wahamy się przyznać Falckowi"); - tenże Cafn/oy<e duue Cołłection lamogmpHrjtie Połonaise,
Dresde [1865], s. 98; - E. Rastawiecki Słownik rytowników polskie/;, Poznań 1886, s. 84, nr 89; - T. Kruszyński
Ryciny do książek wykonane przez Jeremiasza faicka, „Siiva Rerum", Kraków 1939, nr 6, s. 136; - Słownik
Pracowników Książki Poiskiej, pod red. I. Treichel, Warszawa-Łódź 1972, s.v. J. Falek (A. Bukowski) s. 212, s.v. J.
Forster ( A. Jędrzejowska) s. 231; - I. Heitjan Kaspar uud Georg Fórsier, Bucłtkandłer nnd Verieger zt; Dauzig im 17.
łałukundert, „Archiv fur Geschichte des Buchwesens" XV : 1975, Lief. 2, szp. 413, nr 95.
3" S. Kobierzycki Historia Uładisiai, Gdańsk 1655 i H. Busenbaum Medtdła fkeoiogiae moraiis, Lublin 1655. Zob.
A. Treiderowa Przyczynek do zagadnienia związków połsko-niderłandzkieł; w zakresie grafiki ilustracyjnej w XVII w.
Ryciny Corneiisa Cłaesza Dnysenda i Jacoka oan Meursa, „Rocznik Biblioteki PAN w Krakowie" XVI: 1970, s. 15-16,
il. 6. - Karta z książki Curickego jest bliska stylistycznie rycinie tytułowej do dzieła K. Drużbickiego Tractafus de
oariis Passiouem... fest; Cłu isfi medifandi modis, wydanego przez Forstera w tym samym roku (Lublin 1652). Zob.
T. Sulerzyska Rycina tytułowa do dzieła K. Drużkickiego z 1652 r., [w:] Między Padwą a Zamościem. Studia z iastorii
sztuki i kultury nowożytne/ ofiarowane Profesorowi Jerzemu Kowałczykowi, Warszawa 1993, s. 169-177.
Alegoria
Wolności
w gdańskiej
grafice
ilustracyjnej
XVII wieku
167
jaką ma wolność - Q:;;' u;ń;'f, opftme . Program karty - ukazanie
Wolności zagwarantowanej przez właściwe prawa i przywileje. Wolności,
która jest „donum pretiosissimum" - wyraża idee przewijające się przez
tekst rozprawy i w pewien sposób nawiązuje do posłania zawartego w wy-
mienionych powyżej, starszych o pół wieku malowidłach.
Nie wiemy, kto najbardziej zaważył na ułożeniu programu ikonogra-
ficznego obu omawianych rycin - autor dzieła, wydawca czy grafik. Tego
rodzaju informacje są bardzo rzadkie, nie tylko w odniesieniu do książki
polskiej. Warto tu wspomnieć, że obu autorów, tak Starowolskiego, jak
i zwłaszcza Curickego, łączyły żywe czy nawet przyjacielskie stosunki
z Jerzym Forsterem'". Mając to na uwadze, można przypuszczać, iż pomysł
tych kart, wymownie eksponujących wartość uważaną za najważniejszą,
mógł powstać w porozumieniu autorów i edytora. Między obu rycinami
występuje niewątpliwa zależność ideowa i formalna, choć nie wiadomo
niestety w jakiej kolejności prace te powstawały. W szczegółach, w ruchu
głowy i ułożeniu włosów, w gestach rąk, w oddaniu i kroju szat miękko
okrywających ciało, w typie fizjonomicznym, obie postaci Wolności
wykazują bardzo bliskie ujęcie. Można też zauważyć, że górna część sukni
alegorii siedzącej jest rozwiązana podobnie jak na drzeworycie w dziele
Ripy. Rycina do Polon:;' jest od 1850 r. często cytowana jako przykład grafiki
książkowej J. Falcka*", jednak w porównaniu z innymi pracami tego artysty
jest ona słabsza technicznie, mało giętka kreska przypomina raczej mie-
dzioryty Hondiusa. Wypowiadano też sugestie, że obie ryciny są dziełami
tego samego grafika. Znacznie lepszy tytuł do CommcnfariMsa, odznaczający
się bardziej swobodną i wprawną techniką, stanowił być może wzór dla
drugiej karty. Przypisywanie jednej z nich lub obu Falckowi nasuwa sporo
wątpliwości, przemawia przeciw temu odmienny typ twarzy, inny rysunek
rąk, nie stosowane przez tego artystę kształty obramień kartuszy. Obie
kompozycje wykazują wiele podobieństw z niderlandzką grafiką
książkową. Przy porównaniu np. z ryciną J. van Meursa do historii
Fryderyka Orańskiego (il. 3) - przypomnijmy, że Meurs był autorem dwóch
kart tytułowych do wydawnictw Forstera z 1655 rJ" - uderzają analogie
Emkłemafa. Handkucł;..., szp. 754-755, wg ryciny w: M. Holtzwart EmMematum..., Strassburg 1581, nr 28,
Wert der Freiheit Weicher frey iebt der iebt wol.
F. Bielak Działalność naukowa Szymona Siaromo/sUeyo, „Studia i materiały z dziejów nauki polskiej", seria A,
z.l. Warszawa 1957, s. 208,256,280.
M. I Kraszewski Jeremiasz Pałek, „Athenaeum". I: 1850, nr 2, s. 199, nr 90 (miedzioryt „prześlicznie
wykonany, nie wahamy się przyznać Falckowi"); - tenże Cafn/oy<e duue Cołłection lamogmpHrjtie Połonaise,
Dresde [1865], s. 98; - E. Rastawiecki Słownik rytowników polskie/;, Poznań 1886, s. 84, nr 89; - T. Kruszyński
Ryciny do książek wykonane przez Jeremiasza faicka, „Siiva Rerum", Kraków 1939, nr 6, s. 136; - Słownik
Pracowników Książki Poiskiej, pod red. I. Treichel, Warszawa-Łódź 1972, s.v. J. Falek (A. Bukowski) s. 212, s.v. J.
Forster ( A. Jędrzejowska) s. 231; - I. Heitjan Kaspar uud Georg Fórsier, Bucłtkandłer nnd Verieger zt; Dauzig im 17.
łałukundert, „Archiv fur Geschichte des Buchwesens" XV : 1975, Lief. 2, szp. 413, nr 95.
3" S. Kobierzycki Historia Uładisiai, Gdańsk 1655 i H. Busenbaum Medtdła fkeoiogiae moraiis, Lublin 1655. Zob.
A. Treiderowa Przyczynek do zagadnienia związków połsko-niderłandzkieł; w zakresie grafiki ilustracyjnej w XVII w.
Ryciny Corneiisa Cłaesza Dnysenda i Jacoka oan Meursa, „Rocznik Biblioteki PAN w Krakowie" XVI: 1970, s. 15-16,
il. 6. - Karta z książki Curickego jest bliska stylistycznie rycinie tytułowej do dzieła K. Drużbickiego Tractafus de
oariis Passiouem... fest; Cłu isfi medifandi modis, wydanego przez Forstera w tym samym roku (Lublin 1652). Zob.
T. Sulerzyska Rycina tytułowa do dzieła K. Drużkickiego z 1652 r., [w:] Między Padwą a Zamościem. Studia z iastorii
sztuki i kultury nowożytne/ ofiarowane Profesorowi Jerzemu Kowałczykowi, Warszawa 1993, s. 169-177.
Alegoria
Wolności
w gdańskiej
grafice
ilustracyjnej
XVII wieku
167