DOI Artikel:
Larsson, Lars Olof: Studnia Neptuna na Długim Targu w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28102#0016
Lars Olof
Larsson
Okoliczność, że Vredeman de Vries opuścił Gdańsk już w 1596 r. może
być argumentem przeciwko przypisywaniu mu owego „wizerunku” gdańskiej
studni, której realizację rozpoczęto wszak dopiero dziesięć lat później. Rów-
nocześnie jednak wydaje się, że nie jest niedorzeczne przypuszczenie, iż Vre-
deman - który do Gdańska przybył z nadzieją objęcia kierownictwa prac nad
umocnieniami miejskimi, a nie otrzymawszy go czuł się oszukany - z własnej
inicjatywy próbował zaproponować projekt studni. Wiadomo, że oczekiwał
od miasta przedłużenia kontraktu na następny rok, aby móc rozejrzeć się
za nowym zajęciem12. Jeśli nawet jednak Vredeman z projektem Studni Nep-
tuna nie miał bezpośrednio nic wspólnego, to wpływ jego malowanych czy też
drukowanych projektów jest oczywisty. W tym miejscu warto przypomnieć,
że na podstawie vredemanowskiej ryciny wykonana została studnia przed
Wielką Zbrojownią autorstwa Abrahama van den Blocke13.
W pierwszych latach XVII w. w Gdańsku przebywali też inni zdolni
malarze, którym można by przypisać ten projekt, np. brat Abrahama van
den Blocke - Izaak (1572-1626). Na dwóch malowidłach stropowych w Sali
Czerwonej Ratusza Głównomiejskiego, które namalował w latach 1606-1609,
znaleźć można studnie, które tak bardzo przypominają Studnię Neptuna
(którą wówczas zaczęto budować), że trzeba przyjąć, że artysta projekt tej
studni znał14. Oczywiście nie jest to jednak dowód na to, że projekt ten pocho-
dził właśnie od niego.
Ponieważ Studnia Neptuna została w XVIII w. przebudowana i odnowiona,
przy czym basen i cokół zastąpione zostały nowymi o formach rokokowych,
nasze wyobrażenie o jej pierwotnym wyglądzie opiera się jedynie na rycinie
z dzieła Reinholda Curickego Der Stadt Dantzig historische Beschreibung
z 1687 r.15 (ił. 3). Ilustracja ta pokazuje, że ogólna forma studni podczas tej
przebudowy niemal nie uległa zmianie. Studnia składała się z basenu na rzucie
kwadratu z wybrzuszeniami na każdym z boków. Pośrodku stał wysoki cylin-
dryczny cokół zwieńczony płytką, okrągłą misą. Poniżej misy na gzymsie sie-
działy figury (dzieci albo stwory morskie). W misie, na postumencie w formie
hipokampów, ustawiono pełnopostaciową figurę Neptuna. Na krawędzi base-
nu (na wybrzuszeniach) miedziorytnik ukazał dwa łabędzie. Otwartą kwestią
pozostaje, czy w rzeczywistości nie było ich cztery - rytownik dwa pozostałe
mógł opuścić, ponieważ ze względu na wybrane ujęcie studni nakładałyby się
gemacht..Heiner Borggrefe, Hans Vredeman de Vries (1526-1609), [w:] Hans Vredeman de
Vries..., s. 27 i n.
12 Borggrefe, Hans Vredeman..., s. 25.
13 Bartetzky, Das Grofte Zeughaus..., s. 89 i n.
14 Zreprodukowane [w:] Carl, Der Neptunbrunnen..., s. 149 i 151. Chodzi o wielkie owalne
malowidło na stropie Sali Czerwonej i niestety mocno uszkodzone malowidło z przedstawie-
niem Sprawiedliwości w Sali Zimowej ratusza, zob. Carl, Der Neptunbrunnen..., s. 155.
15 Reinhold Curicke, Der Stadt Dantzig historische Beschreibung, worinnen von dero Uhr-
sprung, Situation, Regierungs-Art, gefiihrten Kriegen, Religions- und Kirchen-Wesen aussfuhrlich
gehandelt wird [...], Amsterdam und Dantzigk 1687.
10
Larsson
Okoliczność, że Vredeman de Vries opuścił Gdańsk już w 1596 r. może
być argumentem przeciwko przypisywaniu mu owego „wizerunku” gdańskiej
studni, której realizację rozpoczęto wszak dopiero dziesięć lat później. Rów-
nocześnie jednak wydaje się, że nie jest niedorzeczne przypuszczenie, iż Vre-
deman - który do Gdańska przybył z nadzieją objęcia kierownictwa prac nad
umocnieniami miejskimi, a nie otrzymawszy go czuł się oszukany - z własnej
inicjatywy próbował zaproponować projekt studni. Wiadomo, że oczekiwał
od miasta przedłużenia kontraktu na następny rok, aby móc rozejrzeć się
za nowym zajęciem12. Jeśli nawet jednak Vredeman z projektem Studni Nep-
tuna nie miał bezpośrednio nic wspólnego, to wpływ jego malowanych czy też
drukowanych projektów jest oczywisty. W tym miejscu warto przypomnieć,
że na podstawie vredemanowskiej ryciny wykonana została studnia przed
Wielką Zbrojownią autorstwa Abrahama van den Blocke13.
W pierwszych latach XVII w. w Gdańsku przebywali też inni zdolni
malarze, którym można by przypisać ten projekt, np. brat Abrahama van
den Blocke - Izaak (1572-1626). Na dwóch malowidłach stropowych w Sali
Czerwonej Ratusza Głównomiejskiego, które namalował w latach 1606-1609,
znaleźć można studnie, które tak bardzo przypominają Studnię Neptuna
(którą wówczas zaczęto budować), że trzeba przyjąć, że artysta projekt tej
studni znał14. Oczywiście nie jest to jednak dowód na to, że projekt ten pocho-
dził właśnie od niego.
Ponieważ Studnia Neptuna została w XVIII w. przebudowana i odnowiona,
przy czym basen i cokół zastąpione zostały nowymi o formach rokokowych,
nasze wyobrażenie o jej pierwotnym wyglądzie opiera się jedynie na rycinie
z dzieła Reinholda Curickego Der Stadt Dantzig historische Beschreibung
z 1687 r.15 (ił. 3). Ilustracja ta pokazuje, że ogólna forma studni podczas tej
przebudowy niemal nie uległa zmianie. Studnia składała się z basenu na rzucie
kwadratu z wybrzuszeniami na każdym z boków. Pośrodku stał wysoki cylin-
dryczny cokół zwieńczony płytką, okrągłą misą. Poniżej misy na gzymsie sie-
działy figury (dzieci albo stwory morskie). W misie, na postumencie w formie
hipokampów, ustawiono pełnopostaciową figurę Neptuna. Na krawędzi base-
nu (na wybrzuszeniach) miedziorytnik ukazał dwa łabędzie. Otwartą kwestią
pozostaje, czy w rzeczywistości nie było ich cztery - rytownik dwa pozostałe
mógł opuścić, ponieważ ze względu na wybrane ujęcie studni nakładałyby się
gemacht..Heiner Borggrefe, Hans Vredeman de Vries (1526-1609), [w:] Hans Vredeman de
Vries..., s. 27 i n.
12 Borggrefe, Hans Vredeman..., s. 25.
13 Bartetzky, Das Grofte Zeughaus..., s. 89 i n.
14 Zreprodukowane [w:] Carl, Der Neptunbrunnen..., s. 149 i 151. Chodzi o wielkie owalne
malowidło na stropie Sali Czerwonej i niestety mocno uszkodzone malowidło z przedstawie-
niem Sprawiedliwości w Sali Zimowej ratusza, zob. Carl, Der Neptunbrunnen..., s. 155.
15 Reinhold Curicke, Der Stadt Dantzig historische Beschreibung, worinnen von dero Uhr-
sprung, Situation, Regierungs-Art, gefiihrten Kriegen, Religions- und Kirchen-Wesen aussfuhrlich
gehandelt wird [...], Amsterdam und Dantzigk 1687.
10