DOI Artikel:
Grosa, Silvija: Pracownia rzeźby dekoracyjnej Otto & Wassil w Rydze w końcu XIX i na początku XX stulecia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28102#0123
Silvija Grosa
Pracownia rzeźby dekoracyjnej Otto & Wassil
w Rydze w końcu XIX i na początku XX stulecia
Jakkolwiek architektura i sztuka Rygi końca XIX i początku XX w. skupia
uwagę badaczy już od kilku dekad, to jednak problematyka autorstwa dekora-
cji rzeźbiarskich gmachów ryskich nie została dotąd satysfakcjonująco prze-
badana, szczególnie w odniesieniu do największej grupy budowli - kamienic.
Określenie wzajemnych relacji pomiędzy architektem, autorem dekoracji rzeź-
biarskiej i zleceniodawcą staje się szczególnie ważne wobec faktu, że nazwiska
projektantów i wykonawców dekoracji są często pomijane w dziejach budowy.
Należy pamiętać, że wobec gwałtownego wzrostu ruchu budowlanego na
początku XX w. udział architekta w wykańczaniu budynków w wielu centrach
imperium rosyjskiego ograniczony był do szkiców1, niezależnie od popularnych
wówczas idei uniwersalnej twórczości artystycznej. W istocie budynki dekoro-
wane były przez rzeźbiarzy wyspecjalizowanych w dekoracjach sztukatorskich,
dlatego kwestia ich udziału w procesie budowlanym wydaje się pierwszoplano-
wa. Pamiętać przy tym należy, że zachowane w aktach budowlanych rysunki
fasad gmachów ryskich bywają w znacznym stopniu mylące. Znane są przypadki,
gdzie zrealizowana na kamienicach dekoracja znacząco odróżnia się od projek-
tów detali fasady zarówno pod względem stylistycznym, jak i ikonograficznym.
Opublikowane w łotewskiej prasie refleksje działającego ówcześnie artysty
i krytyka artystycznego Julijsa Madernieksa potwierdzają rosnącą rolę wyko-
nawców w procesie wykańczania budynków: „Także architekci - pisał on -
ponoszą winę za działania niezgodne ze sztuką. Za przykład weźmy budynek,
którego projekt został przygotowany przez architekta, ale niedopracowany
w detalach. Architekt pod pretekstem braku czasu i małego zainteresowania
ze strony zleceniodawcy, pozostawia kwestię dopracowania detali rzemieślni-
kom. W efekcie stolarz dostaje wolną rękę w wykonaniu drzwi i okien, zgodnie
z własnymi wyobrażeniami, bez zwracania uwagi na to, czy pasują do elewacji,
czy nie. Rzeźbiarze cieszą się taką samą swobodą: większość z nich to obcokra-
jowcy, którzy znają swoje rzemiosło »dokładnie«. [...]. Kiedy otrzymają zlece-
nie na dekorację fasady, projektują ją także »dokładnie«. Niektórzy właściciele
domów mogą »podziękować« tym tak »pracowitym« i rozrzutnie działającym
rzeźbiarzom za »artystyczny« wygląd swych nieruchomości”2.
1 E. Baumgarten, Chudożestwiennaja promyszliennost, „Zodczij” 1902, nr 4, s. 41.
2 Julijs Madernieks, Rigas jaunceltie nami un vinu arhitektura, „Dzimtenes Vestnesis” 1909,
nr 199, 31 sierpnia (13 września); nr 202, 3 (16) września.
117
Pracownia rzeźby dekoracyjnej Otto & Wassil
w Rydze w końcu XIX i na początku XX stulecia
Jakkolwiek architektura i sztuka Rygi końca XIX i początku XX w. skupia
uwagę badaczy już od kilku dekad, to jednak problematyka autorstwa dekora-
cji rzeźbiarskich gmachów ryskich nie została dotąd satysfakcjonująco prze-
badana, szczególnie w odniesieniu do największej grupy budowli - kamienic.
Określenie wzajemnych relacji pomiędzy architektem, autorem dekoracji rzeź-
biarskiej i zleceniodawcą staje się szczególnie ważne wobec faktu, że nazwiska
projektantów i wykonawców dekoracji są często pomijane w dziejach budowy.
Należy pamiętać, że wobec gwałtownego wzrostu ruchu budowlanego na
początku XX w. udział architekta w wykańczaniu budynków w wielu centrach
imperium rosyjskiego ograniczony był do szkiców1, niezależnie od popularnych
wówczas idei uniwersalnej twórczości artystycznej. W istocie budynki dekoro-
wane były przez rzeźbiarzy wyspecjalizowanych w dekoracjach sztukatorskich,
dlatego kwestia ich udziału w procesie budowlanym wydaje się pierwszoplano-
wa. Pamiętać przy tym należy, że zachowane w aktach budowlanych rysunki
fasad gmachów ryskich bywają w znacznym stopniu mylące. Znane są przypadki,
gdzie zrealizowana na kamienicach dekoracja znacząco odróżnia się od projek-
tów detali fasady zarówno pod względem stylistycznym, jak i ikonograficznym.
Opublikowane w łotewskiej prasie refleksje działającego ówcześnie artysty
i krytyka artystycznego Julijsa Madernieksa potwierdzają rosnącą rolę wyko-
nawców w procesie wykańczania budynków: „Także architekci - pisał on -
ponoszą winę za działania niezgodne ze sztuką. Za przykład weźmy budynek,
którego projekt został przygotowany przez architekta, ale niedopracowany
w detalach. Architekt pod pretekstem braku czasu i małego zainteresowania
ze strony zleceniodawcy, pozostawia kwestię dopracowania detali rzemieślni-
kom. W efekcie stolarz dostaje wolną rękę w wykonaniu drzwi i okien, zgodnie
z własnymi wyobrażeniami, bez zwracania uwagi na to, czy pasują do elewacji,
czy nie. Rzeźbiarze cieszą się taką samą swobodą: większość z nich to obcokra-
jowcy, którzy znają swoje rzemiosło »dokładnie«. [...]. Kiedy otrzymają zlece-
nie na dekorację fasady, projektują ją także »dokładnie«. Niektórzy właściciele
domów mogą »podziękować« tym tak »pracowitym« i rozrzutnie działającym
rzeźbiarzom za »artystyczny« wygląd swych nieruchomości”2.
1 E. Baumgarten, Chudożestwiennaja promyszliennost, „Zodczij” 1902, nr 4, s. 41.
2 Julijs Madernieks, Rigas jaunceltie nami un vinu arhitektura, „Dzimtenes Vestnesis” 1909,
nr 199, 31 sierpnia (13 września); nr 202, 3 (16) września.
117