DOI article:
Kriegseisen, Jacek: Dom kramarzy w Elblągu i jego wyposażenie w świetle inwentarzy cechowych z lat 1703 - 1814
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.28102#0071
Jacek Kriegseisen
Dom kramarzy w Elblągu i jego wyposażenie
w świetle inwentarzy cechowych z lat 1703-1814
Zabytkowa część Elbląga legła w 1945 r. w przeważającej części w gruzach.
Tym istotniejsze są materiały źródłowe pozwalające na przybliżoną chociaż
rekonstrukcję poszczególnych budynków.
Podstawowym i niewykorzystanym dotychczas źródłem dla poznania wyglą-
du i wyposażenia wnętrz elbląskiego domu cechowego, a pośrednio do wyglądu
kamienicy mieszczańskiej w Elblągu, są inwentarze ruchomego majątku kor-
poracyjnego1. Inwentarze te, spisywane corocznie przez nowo wybranych
starszych cechu, zawarte zostały w dwóch księgach obecnie przechowywa-
nych w Archiwum Państwowym w Gdańsku2. Obejmują one lata 1624-1753
i 1754-1814, ale za podstawę do rekonstrukcji wyposażenia pomieszczeń
w kamienicy cechowej przyjęto inwentarz z 1714 r., jako ten, który jest pierw-
szym tak pełnym opisem wnętrz budynku3.
10 listopada 1700 r. elbląski cech kramarzy za 1200 florenów nabył od
Fabiana von Kunheima dom nazywany od nazwiska niegdysiejszych właści-
cieli Tittelbachfle Haus4, położony na rogu ulicy Garbary i Murnej, według
późniejszej numeracji oznaczony numerem 29 (il. I)5. Zbudowany zapew-
ne w latach sześćdziesiątych XVI w., nieistniejący obecnie dom był jednym
z najstarszych przykładów renesansowej kamienicy, która jednak nie znalazła
w Elblągu szerszego naśladownictwa. Fasada kamienicy kramarzy (il. 2) przez
zastosowanie w dekoracji pilastrów we wszystkich kondygnacjach6 szczególnie
1 O domach i gospodach cechowych oraz ich wyposażeniu i związanej z nim obyczajowo-
ści zob. Elżbieta Bimler-Mackiewicz, Znaki cechowe i ich funkcje na ziemiach polskich. Studium
źródłoznawcze. Warszawa 2004, s. 21-23 oraz według spisu treści.
2 Archiwum Państwowe w Gdańsku (dalej APG), Cech kramarzy (dalej tylko sygnatura),
409/54-55.
3 APG, 409/54, k. 101r.-102r.
4 APG, 409/108, k. lr.-lv., 3r., 5r. Pani Wiesławie Rynkiewicz-Domino dziękuję za udostęp-
nienie zdjęcia ze zb. Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu.
5 W domu tym w późniejszym okresie mieściło się Heimatmuseum des Verkehrsvereins,
zob. Carl Friedrich Pudor, Das Heimatmuseum des Verkehrsvereins Elbing, [w:] Elbing, bearb. v.
Theodor Lockemann, Berlin 1926, s. 72-75.
6 Max Rendschmidt, Das alte Elbinger Burgerhaus. Ein Beitrag zur Entwicklungsgeschichte
des deutschen hanseatischen Biirgerhauses, Elbinger Heimatbucher, Bd. 3, Elbing 1933, s. 45;
Karl Hauke, Horst Stobbe, Die Baugeschichte und die Baudenkmaler der Stadt Elbing, Bau- und
Kunstdenkmaler des Deutschen Ostens, Reihe B, Bd. 6, Stuttgart 1964, s. 152-153, il. 115;
Wiesława Rynkiewicz-Domino, Budownictwo, architektura i kultura artystyczna, [w:] Historia
Elbląga, t. 2, cz. 1 (1466-1626), red. Andrzej Groth, Gdańsk 1996, s. 248, il. 25.
65
Dom kramarzy w Elblągu i jego wyposażenie
w świetle inwentarzy cechowych z lat 1703-1814
Zabytkowa część Elbląga legła w 1945 r. w przeważającej części w gruzach.
Tym istotniejsze są materiały źródłowe pozwalające na przybliżoną chociaż
rekonstrukcję poszczególnych budynków.
Podstawowym i niewykorzystanym dotychczas źródłem dla poznania wyglą-
du i wyposażenia wnętrz elbląskiego domu cechowego, a pośrednio do wyglądu
kamienicy mieszczańskiej w Elblągu, są inwentarze ruchomego majątku kor-
poracyjnego1. Inwentarze te, spisywane corocznie przez nowo wybranych
starszych cechu, zawarte zostały w dwóch księgach obecnie przechowywa-
nych w Archiwum Państwowym w Gdańsku2. Obejmują one lata 1624-1753
i 1754-1814, ale za podstawę do rekonstrukcji wyposażenia pomieszczeń
w kamienicy cechowej przyjęto inwentarz z 1714 r., jako ten, który jest pierw-
szym tak pełnym opisem wnętrz budynku3.
10 listopada 1700 r. elbląski cech kramarzy za 1200 florenów nabył od
Fabiana von Kunheima dom nazywany od nazwiska niegdysiejszych właści-
cieli Tittelbachfle Haus4, położony na rogu ulicy Garbary i Murnej, według
późniejszej numeracji oznaczony numerem 29 (il. I)5. Zbudowany zapew-
ne w latach sześćdziesiątych XVI w., nieistniejący obecnie dom był jednym
z najstarszych przykładów renesansowej kamienicy, która jednak nie znalazła
w Elblągu szerszego naśladownictwa. Fasada kamienicy kramarzy (il. 2) przez
zastosowanie w dekoracji pilastrów we wszystkich kondygnacjach6 szczególnie
1 O domach i gospodach cechowych oraz ich wyposażeniu i związanej z nim obyczajowo-
ści zob. Elżbieta Bimler-Mackiewicz, Znaki cechowe i ich funkcje na ziemiach polskich. Studium
źródłoznawcze. Warszawa 2004, s. 21-23 oraz według spisu treści.
2 Archiwum Państwowe w Gdańsku (dalej APG), Cech kramarzy (dalej tylko sygnatura),
409/54-55.
3 APG, 409/54, k. 101r.-102r.
4 APG, 409/108, k. lr.-lv., 3r., 5r. Pani Wiesławie Rynkiewicz-Domino dziękuję za udostęp-
nienie zdjęcia ze zb. Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu.
5 W domu tym w późniejszym okresie mieściło się Heimatmuseum des Verkehrsvereins,
zob. Carl Friedrich Pudor, Das Heimatmuseum des Verkehrsvereins Elbing, [w:] Elbing, bearb. v.
Theodor Lockemann, Berlin 1926, s. 72-75.
6 Max Rendschmidt, Das alte Elbinger Burgerhaus. Ein Beitrag zur Entwicklungsgeschichte
des deutschen hanseatischen Biirgerhauses, Elbinger Heimatbucher, Bd. 3, Elbing 1933, s. 45;
Karl Hauke, Horst Stobbe, Die Baugeschichte und die Baudenkmaler der Stadt Elbing, Bau- und
Kunstdenkmaler des Deutschen Ostens, Reihe B, Bd. 6, Stuttgart 1964, s. 152-153, il. 115;
Wiesława Rynkiewicz-Domino, Budownictwo, architektura i kultura artystyczna, [w:] Historia
Elbląga, t. 2, cz. 1 (1466-1626), red. Andrzej Groth, Gdańsk 1996, s. 248, il. 25.
65