DOI Artikel:
Kizik, Edmund; Omilanowska-Kiljańczyk, Małgorzata: Wędrująca kamienica: kilka uwag o translokcji i skopiowaniu kamienicy gotyckiej przy ul. Chlebnickiej w Gdańsku w świetle źródeł archiwalnych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28102#0086
Edmund Kizik, Małgorzata Omilanowska
Wędrująca kamienica. Kilka uwag
o translokacji i skopiowaniu kamienicy
gotyckiej przy ul. Chlebnickiej w Gdańsku
w świetle źródeł archiwalnych*
Wprawdzie historia fasady późnogotyckiego domu gdańskiego z Brotban-
kengasse 14 (ul. Chlebnicka) przeniesionej w 1823 r. na Pfaueninsel (Wyspę
Pawią), w Poczdamie od dawna wzbudzała zainteresowanie badaczy, ale jak
do tej pory chyba nikt należycie nie docenił wagi tego wydarzenia, stanowią-
cego bez wątpienia jeden z najniezwyklejszych epizodów w dziejach ochrony
zabytków w XIX w. w skali europejskiej1.
Fasada wkomponowana przez Karla Friedricha Schinkla we wcześniejszy
zespół tzw. Kavalierhaus szczęśliwie przetrwała II wojnę światową (ił. 1). W latach
siedemdziesiątych ubiegłego wieku posłużyła polskim restauratorom do stworze-
nia jej repliki w miejscu, gdzie się znajdowała do października 1823 r., czyli przy
obecnej ul. Chlebnickiej 142. Zachowana w Archiwum Państwowym w Gdań-
sku dokumentacja pozwala raz jeszcze przypomnieć okoliczności rozbiórki
i transportu do Berlina, a przechowywane w Instytucie Sztuki PAN dokumen-
ty naświetlić okoliczności wykonania kopii tego budynku w Gdańsku. Warto
również przypomnieć, że to właśnie moment uratowania elementów gotyckiej
kamienicy uważany jest za początek ochrony zabytków w Gdańsku.
Nieznana jest ani dokładna data, ani okoliczności wzniesienia budyn-
ku. Badacze są w zasadzie zgodni, że musiała powstać najprawdopodobniej
* Niniejszy artykuł został pierwotnie opublikowany w języku niemieckim: Edmund Kizik,
Małgorzata Omilanowska, Das Danziger Haus aufder Pfaueninsel. Ein gotisches Biirgerhaus zwi-
schen klassizistischer Translokation und modemem Neubau, [w:] Werk und Rezeption - Architek-
tur und ihre Ausstattung. Festschrift Ernst Badstubner zum 80. Geburtstag, Hg. Tobias Kunz, Dirk
Schumann, (Studien zur Backsteinarchitektur Bd. 10), Berlin 2011, s. 403-418.
1 Erich Keyser, Denkmalpflege in Danzig vor hundert Jahren, „Denkmalpflege und Heimat-
schutz” 1926, 28, s. 54-57 i 147; Friedrich Bachschaft, Die Danziger Hausfassade aufder Pfau-
eninsel, „Mitteilungen des Vereins fur die Geschichte Potsdams”, N.F., nr 7, 1934, z. 2, 347,
s. 137-141; Caesar von der Ahe, Vom Kavalierhaus (Danziger Haus) auf der Pfaueninsel, „Bran-
denburgia” 1940, 49, s. 27-38; Erich Keyser, Die Baugeschichte der Stadt Danzig, (Fig.) Ernst
Bahr, Kóln-Wien 1972, s. 453-456; Marian Arszyński, Działalność Karola Fryderyka Schinkla
na ziemiach Pomorza i Wielkopolski, „Zapiski Elistoryczne” 1984, t. 49, nr 3, s. 91-94.
2 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Miasto Gdańsk, cz. 1, Główne Miasto, red. Barbara Roli,
Iwona Strzelecka, Warszawa 2006, s. 269-270; Jerzy Stankiewicz, Odbudowa zabytkowych zespo-
łów Gdańska po 1945 r., „Ochrona Zabytków” 1979, t. 32, nr 3(126), s. 186.
80
Wędrująca kamienica. Kilka uwag
o translokacji i skopiowaniu kamienicy
gotyckiej przy ul. Chlebnickiej w Gdańsku
w świetle źródeł archiwalnych*
Wprawdzie historia fasady późnogotyckiego domu gdańskiego z Brotban-
kengasse 14 (ul. Chlebnicka) przeniesionej w 1823 r. na Pfaueninsel (Wyspę
Pawią), w Poczdamie od dawna wzbudzała zainteresowanie badaczy, ale jak
do tej pory chyba nikt należycie nie docenił wagi tego wydarzenia, stanowią-
cego bez wątpienia jeden z najniezwyklejszych epizodów w dziejach ochrony
zabytków w XIX w. w skali europejskiej1.
Fasada wkomponowana przez Karla Friedricha Schinkla we wcześniejszy
zespół tzw. Kavalierhaus szczęśliwie przetrwała II wojnę światową (ił. 1). W latach
siedemdziesiątych ubiegłego wieku posłużyła polskim restauratorom do stworze-
nia jej repliki w miejscu, gdzie się znajdowała do października 1823 r., czyli przy
obecnej ul. Chlebnickiej 142. Zachowana w Archiwum Państwowym w Gdań-
sku dokumentacja pozwala raz jeszcze przypomnieć okoliczności rozbiórki
i transportu do Berlina, a przechowywane w Instytucie Sztuki PAN dokumen-
ty naświetlić okoliczności wykonania kopii tego budynku w Gdańsku. Warto
również przypomnieć, że to właśnie moment uratowania elementów gotyckiej
kamienicy uważany jest za początek ochrony zabytków w Gdańsku.
Nieznana jest ani dokładna data, ani okoliczności wzniesienia budyn-
ku. Badacze są w zasadzie zgodni, że musiała powstać najprawdopodobniej
* Niniejszy artykuł został pierwotnie opublikowany w języku niemieckim: Edmund Kizik,
Małgorzata Omilanowska, Das Danziger Haus aufder Pfaueninsel. Ein gotisches Biirgerhaus zwi-
schen klassizistischer Translokation und modemem Neubau, [w:] Werk und Rezeption - Architek-
tur und ihre Ausstattung. Festschrift Ernst Badstubner zum 80. Geburtstag, Hg. Tobias Kunz, Dirk
Schumann, (Studien zur Backsteinarchitektur Bd. 10), Berlin 2011, s. 403-418.
1 Erich Keyser, Denkmalpflege in Danzig vor hundert Jahren, „Denkmalpflege und Heimat-
schutz” 1926, 28, s. 54-57 i 147; Friedrich Bachschaft, Die Danziger Hausfassade aufder Pfau-
eninsel, „Mitteilungen des Vereins fur die Geschichte Potsdams”, N.F., nr 7, 1934, z. 2, 347,
s. 137-141; Caesar von der Ahe, Vom Kavalierhaus (Danziger Haus) auf der Pfaueninsel, „Bran-
denburgia” 1940, 49, s. 27-38; Erich Keyser, Die Baugeschichte der Stadt Danzig, (Fig.) Ernst
Bahr, Kóln-Wien 1972, s. 453-456; Marian Arszyński, Działalność Karola Fryderyka Schinkla
na ziemiach Pomorza i Wielkopolski, „Zapiski Elistoryczne” 1984, t. 49, nr 3, s. 91-94.
2 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Miasto Gdańsk, cz. 1, Główne Miasto, red. Barbara Roli,
Iwona Strzelecka, Warszawa 2006, s. 269-270; Jerzy Stankiewicz, Odbudowa zabytkowych zespo-
łów Gdańska po 1945 r., „Ochrona Zabytków” 1979, t. 32, nr 3(126), s. 186.
80