DOI Artikel:
Friedrich, Jacek: Grunwald i Krzyżacy w ilustracjach polskich czasopism dla dzieci i młodzieży w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28102#0204
Jacek Friedrich
Grunwald i Krzyżacy w ilustracjach
polskich czasopism dla dzieci i młodzieży
w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych
XX wieku
Zastanawiając się nad złożonym procesem kształtowania świadomości histo-
rycznej narodów europejskich w epoce nowoczesnej, widzimy zazwyczaj
na pierwszym planie teksty: naukowe opracowania i powieści historyczne, pod-
ręczniki i publicystykę, odwołujące się do historii polityczne deklaracje, słowa
patriotycznych pieśni, poezję. Jednakże w procesie tym ogromną rolę odgrywały
także obrazy. W tej mierze Polska może służyć za przykład wręcz wzorcowy.
Nie sposób chyba znaleźć drugiej nacji, której rozumienie historii w tak wiel-
kim stopniu ukształtowane zostało za pomocą obrazów i to właściwie obrazów
stworzonych przez jednego artystę. Jest nim oczywiście Jan Matejko. Polacy
o swej narodowej historii „myślą Matejką”. To fenomen, na który wskazywa-
no już wielokrotnie1. Szczególne miejsce zajmuje zwłaszcza jedno dzieło, Bitwa
pod Grunwaldem (1878), bez wątpienia najsłynniejszy z polskich obrazów nie-
religijnych2. Potencjał tego arcydzieła - patriotyczny, retoryczny, dydaktyczny,
imaginacyjny, interpretacyjny, mitotwórczy - jest niezrównany. Ranga Matej-
kowskiego Grunwaldu w tworzeniu nowocześnie pojmowanej narodowej tożsa-
mości dostrzeżona została i poza Polską. Wielce znamienne jest, że analiza właś-
nie tego dzieła otwiera rozważania na temat związków sztuki i nacjonalizmu
zawarte w syntetycznej pracy poświęconej nowoczesnej sztuce Zachodu, którą
opublikowano w ramach prestiżowej serii „Oxford History of Art”3.
O tym, że Bitwa pod Grunwaldem Matejki zajęła w narodowym imagina-
rium tak wyjątkową pozycję, rozstrzygnęło wiele czynników, jednym z nich
był niewątpliwie sam temat. Bitwie grunwaldzkiej i szerzej, problematyce
krzyżackiej przysługuje bowiem w wyobraźni historycznej Polaków miejsce
szczególne, stanowiąc zarówno w XIX, jak i w XX w. swego rodzaju residuum
symboli przydatnych dla roztrząsania tak bardzo w tych stuleciach aktualnej
1 Zob. np. Jarosław Krawczyk, Matejko i historia, Warszawa 1990, s. 14.
2 Literatura dotycząca Matejkowskiego Grunwaldu jest nieprzebrana. Z ujęć najnowszych
można wskazać wydany w związku z grunwaldzką rocznicą przez warszawskie Muzeum Naro-
dowe zbiór tekstów Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”. Nowe spojrzenia, red. Katarzyna
Murawska-Muthesius, Warszawa 2010.
3 Richard R. Brettell, Modern Art. 1851-1929. Capitalism and Representation, Oxford-New
York, [1999], s. 197-198.
198
Grunwald i Krzyżacy w ilustracjach
polskich czasopism dla dzieci i młodzieży
w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych
XX wieku
Zastanawiając się nad złożonym procesem kształtowania świadomości histo-
rycznej narodów europejskich w epoce nowoczesnej, widzimy zazwyczaj
na pierwszym planie teksty: naukowe opracowania i powieści historyczne, pod-
ręczniki i publicystykę, odwołujące się do historii polityczne deklaracje, słowa
patriotycznych pieśni, poezję. Jednakże w procesie tym ogromną rolę odgrywały
także obrazy. W tej mierze Polska może służyć za przykład wręcz wzorcowy.
Nie sposób chyba znaleźć drugiej nacji, której rozumienie historii w tak wiel-
kim stopniu ukształtowane zostało za pomocą obrazów i to właściwie obrazów
stworzonych przez jednego artystę. Jest nim oczywiście Jan Matejko. Polacy
o swej narodowej historii „myślą Matejką”. To fenomen, na który wskazywa-
no już wielokrotnie1. Szczególne miejsce zajmuje zwłaszcza jedno dzieło, Bitwa
pod Grunwaldem (1878), bez wątpienia najsłynniejszy z polskich obrazów nie-
religijnych2. Potencjał tego arcydzieła - patriotyczny, retoryczny, dydaktyczny,
imaginacyjny, interpretacyjny, mitotwórczy - jest niezrównany. Ranga Matej-
kowskiego Grunwaldu w tworzeniu nowocześnie pojmowanej narodowej tożsa-
mości dostrzeżona została i poza Polską. Wielce znamienne jest, że analiza właś-
nie tego dzieła otwiera rozważania na temat związków sztuki i nacjonalizmu
zawarte w syntetycznej pracy poświęconej nowoczesnej sztuce Zachodu, którą
opublikowano w ramach prestiżowej serii „Oxford History of Art”3.
O tym, że Bitwa pod Grunwaldem Matejki zajęła w narodowym imagina-
rium tak wyjątkową pozycję, rozstrzygnęło wiele czynników, jednym z nich
był niewątpliwie sam temat. Bitwie grunwaldzkiej i szerzej, problematyce
krzyżackiej przysługuje bowiem w wyobraźni historycznej Polaków miejsce
szczególne, stanowiąc zarówno w XIX, jak i w XX w. swego rodzaju residuum
symboli przydatnych dla roztrząsania tak bardzo w tych stuleciach aktualnej
1 Zob. np. Jarosław Krawczyk, Matejko i historia, Warszawa 1990, s. 14.
2 Literatura dotycząca Matejkowskiego Grunwaldu jest nieprzebrana. Z ujęć najnowszych
można wskazać wydany w związku z grunwaldzką rocznicą przez warszawskie Muzeum Naro-
dowe zbiór tekstów Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”. Nowe spojrzenia, red. Katarzyna
Murawska-Muthesius, Warszawa 2010.
3 Richard R. Brettell, Modern Art. 1851-1929. Capitalism and Representation, Oxford-New
York, [1999], s. 197-198.
198