DOI Artikel:
Kriegseisen, Jacek: Dom kramarzy w Elblągu i jego wyposażenie w świetle inwentarzy cechowych z lat 1703 - 1814
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28102#0074
Jacek mocno łączy się z grupą podobnie opracowanych fasad budowli gdańskich,
Kriegseisen powstałych w trzeciej ćwierci XVI w. (Zielona Brama, 1564-1568; kamieni-
ca przy ul. Długiej 45, ok. 1560 r.; kamienica przy ul. Długiej 35, tzw. Lwi
Zamek, 1569 r.) oraz z fasadą przebudowanego około 1556 r. ratusza Stare-
go Miasta Elbląga7. Należy podkreślić, że najwięcej formalnych podobieństw,
pomijając już nawet fakt analogicznego usytuowania u zbiegu ulic, łączy dom
kramarzy z kamienicą przy ul. Długiej 45 w Gdańsku (il. 3)8. Różnice ograni-
czają się do umieszczonych w połaci dachu domu elbląskiego dwóch wysokich
facjat ze szczytami zdobionymi kamieniarką. Znajdująca się niegdyś na szczycie
kamienicy data 1624 wskazuje zapewne na dokonaną w tym czasie przebudowę,
która polegała na dostawieniu parterowej przybudówki, tzw. Taschengebaude9,
przykrytej dachem pulpitowym i przylegającej do bocznej elewacji budynku,
a poszerzającej parter o jedną oś. W konsekwencji pozwoliło to na usytuowa-
nie w kondygnacji parteru obszernej sieni i pomieszczenia przeznaczonego
być może na kantor10. Po nabyciu domu przez kramarzy w pierwszych latach
XVIII w. dokonano w nim nieznanych nam zmian dotyczących zapew-
ne dyspozycji wnętrz, co potwierdzałoby kilka wzmianek w dokumentach
cechowych. Świadczy o tym zapis o sporze trwającym od 1701 r., a zakończo-
nym w 1703 r. ugodą z właścicielami sąsiedniej kamienicy, a także wzmianka
o przebudowie salonu na pierwszym piętrze kamienicy („in dem Neygebauten
Obere Saal”)11.
Środki na kupno kamienicy cech kramarzy uzyskał ze sprzedaży dotych-
czas posiadanych nieruchomości, o których wiadomość pierwszy raz pojawia
się w 1689 r. („Zwey HauBer mit darzu behórigen Garten wie auch ein a parte
yorzeunten garten”)12. Nie znamy sposobu ich nabycia. Być może znalazły się
one w posiadaniu cechu z zapisu członka cechu lub nabyte zostały z myślą
7 Janusz Kowalski, Ryszard Massalski, Jerzy Stankiewicz, Rozwój urbanistyczny i architekto-
niczny Gdańska, [w:] Gdańsk, jego dzieje i kultura, red. Franciszek Mamuszka, Warszawa 1969,
s. 149, 169, il. 54 D, 59 A. Na temat historii budowy, architektury i ikonografii Zielonej Bramy
zob. Zielona Brama w Gdańsku. Materiały z sesji z 12 maja 2003 w Muzeum Archeologicznym
w Gdańsku, red. Janusz Pałubicłd, Gdańsk 2004; na temat ratusza elbląskiego zob. Rynkiewicz-
-Domino, Budownictwo, architektura..., s. 238-240.
8 Kamienica gdańska ma dekoracyjnie opracowaną elewacje boczną, czego brak w elblą-
skiej, a co zapewne było związane z bezpośrednim sąsiedztwem muru obronnego, zob. Rynkie-
wicz-Domino, Budownictwo, architektura..., s. 248.
9 Wzniesienie tej dobudówki było możliwe dopiero po 1600 r., gdy powstały fortyfikacje
ziemne od wschodniej strony miasta, skutkiem czego straciły na znaczeniu mury obronne,
których część wtedy rozebrano. W tym czasie zapewne złagodzono rygory ograniczające dzia-
łalność budowlaną w pobliżu linii murów, zob. Rynkiewicz-Domino, Budownictwo, architek-
tura..., s. 248; por. Jadwiga Habela, Ryszard Massalski, Jerzy Stankiewicz, Zabytkowa architek-
tura Elbląga, „Zapiski Historyczne” 1968, t. 33, z. 1, s. 94, 96.
10 Hauke, Stobbe, Die Baugeschichte..., s. 152; Rynkiewicz-Domino, Budownictwo, architek-
tura..., s. 248.
11 APG, 409/86, k. 2r.; 409/109, k. lr.-6r.
12 APG, 409/54, k. 68v.
68
Kriegseisen powstałych w trzeciej ćwierci XVI w. (Zielona Brama, 1564-1568; kamieni-
ca przy ul. Długiej 45, ok. 1560 r.; kamienica przy ul. Długiej 35, tzw. Lwi
Zamek, 1569 r.) oraz z fasadą przebudowanego około 1556 r. ratusza Stare-
go Miasta Elbląga7. Należy podkreślić, że najwięcej formalnych podobieństw,
pomijając już nawet fakt analogicznego usytuowania u zbiegu ulic, łączy dom
kramarzy z kamienicą przy ul. Długiej 45 w Gdańsku (il. 3)8. Różnice ograni-
czają się do umieszczonych w połaci dachu domu elbląskiego dwóch wysokich
facjat ze szczytami zdobionymi kamieniarką. Znajdująca się niegdyś na szczycie
kamienicy data 1624 wskazuje zapewne na dokonaną w tym czasie przebudowę,
która polegała na dostawieniu parterowej przybudówki, tzw. Taschengebaude9,
przykrytej dachem pulpitowym i przylegającej do bocznej elewacji budynku,
a poszerzającej parter o jedną oś. W konsekwencji pozwoliło to na usytuowa-
nie w kondygnacji parteru obszernej sieni i pomieszczenia przeznaczonego
być może na kantor10. Po nabyciu domu przez kramarzy w pierwszych latach
XVIII w. dokonano w nim nieznanych nam zmian dotyczących zapew-
ne dyspozycji wnętrz, co potwierdzałoby kilka wzmianek w dokumentach
cechowych. Świadczy o tym zapis o sporze trwającym od 1701 r., a zakończo-
nym w 1703 r. ugodą z właścicielami sąsiedniej kamienicy, a także wzmianka
o przebudowie salonu na pierwszym piętrze kamienicy („in dem Neygebauten
Obere Saal”)11.
Środki na kupno kamienicy cech kramarzy uzyskał ze sprzedaży dotych-
czas posiadanych nieruchomości, o których wiadomość pierwszy raz pojawia
się w 1689 r. („Zwey HauBer mit darzu behórigen Garten wie auch ein a parte
yorzeunten garten”)12. Nie znamy sposobu ich nabycia. Być może znalazły się
one w posiadaniu cechu z zapisu członka cechu lub nabyte zostały z myślą
7 Janusz Kowalski, Ryszard Massalski, Jerzy Stankiewicz, Rozwój urbanistyczny i architekto-
niczny Gdańska, [w:] Gdańsk, jego dzieje i kultura, red. Franciszek Mamuszka, Warszawa 1969,
s. 149, 169, il. 54 D, 59 A. Na temat historii budowy, architektury i ikonografii Zielonej Bramy
zob. Zielona Brama w Gdańsku. Materiały z sesji z 12 maja 2003 w Muzeum Archeologicznym
w Gdańsku, red. Janusz Pałubicłd, Gdańsk 2004; na temat ratusza elbląskiego zob. Rynkiewicz-
-Domino, Budownictwo, architektura..., s. 238-240.
8 Kamienica gdańska ma dekoracyjnie opracowaną elewacje boczną, czego brak w elblą-
skiej, a co zapewne było związane z bezpośrednim sąsiedztwem muru obronnego, zob. Rynkie-
wicz-Domino, Budownictwo, architektura..., s. 248.
9 Wzniesienie tej dobudówki było możliwe dopiero po 1600 r., gdy powstały fortyfikacje
ziemne od wschodniej strony miasta, skutkiem czego straciły na znaczeniu mury obronne,
których część wtedy rozebrano. W tym czasie zapewne złagodzono rygory ograniczające dzia-
łalność budowlaną w pobliżu linii murów, zob. Rynkiewicz-Domino, Budownictwo, architek-
tura..., s. 248; por. Jadwiga Habela, Ryszard Massalski, Jerzy Stankiewicz, Zabytkowa architek-
tura Elbląga, „Zapiski Historyczne” 1968, t. 33, z. 1, s. 94, 96.
10 Hauke, Stobbe, Die Baugeschichte..., s. 152; Rynkiewicz-Domino, Budownictwo, architek-
tura..., s. 248.
11 APG, 409/86, k. 2r.; 409/109, k. lr.-6r.
12 APG, 409/54, k. 68v.
68