DOI Artikel:
Kriegseisen, Jacek: Dom kramarzy w Elblągu i jego wyposażenie w świetle inwentarzy cechowych z lat 1703 - 1814
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28102#0079
drzwi do sali reprezentacyjnej były drzwi do kuchni a obok nich „zur rech-
ten Handt” - starszy cechu kramarskiego wspomniał schody, które należały
do głównego ciągu komunikacyjnego kamienicy.
Na drugim piętrze, podobnie jak piętro niżej, z podestu schodów wcho-
dziło się do pomieszczenia nazywanego w inwentarzach Obersaal a usytuo-
wanego po północnej stronie domu w trakcie przednim, czyli od ulicy. Rów-
nież to wnętrze możemy odnieść do rozplanowania domu mieszczańskiego
w Gdańsku, gdzie na drugim piętrze nad salonem pierwszego piętra lokalizo-
wano kolejny salon, określany w źródłach gdańskich identycznie jak w Elblą-
gu26. W kamienicy kramarzy na tym samym piętrze znajdowała się jeszcze
kuchnia („In der groben Kuchę”).
Ponieważ inwentarze są spisami ruchomości, to oczywiste jest, że najwięcej
zawarto w nich wiadomości o wyposażeniu domu. Choć i tu zdani jesteśmy
na rekonstruowanie i zestawianie rozproszonych informacji, gdyż coroczne
inwentarze, mimo że spisywane były w podobny sposób, to konstruowane były
nieco odmiennie przez każdorocznego starszego cechu. Od 1624 r. na pierw-
szym miejscu wymieniano najkosztowniejsze ruchomości, czyli duży i mały
wilkom cechowy27. Od połowy XVIII w. na pierwszym miejscu wyliczano nie-
ruchomości cechowe, a dopiero potem cenne ruchomości, tzn. oba wilkomy
i srebra, dalej zaś cechowe sprzęty pogrzebowe przechowywane w kościele
p.w. NPM oraz wyposażenie pomieszczeń (m.in. znajdujące się w nich skrzy-
nie i ich zawartość), kończąc na krótkich wzmiankach o sprzęcie przeciwpo-
żarowym i piwnicach.
Opisy wnętrza zaczynają się od pierwszego piętra (parter był konsekwen-
tnie pomijany), w którego przedsionku ponad drzwiami do kuchni wisiały
dwie strzelby podróżne. Obok nich, „zur rechten Handt uber der Treppen”28,
26 Barylewska-Szymańska, Gdańskie salony..., s. 481.
2' Duży wilkom cechowy (ufundowany w 1575 r., wykonany przez złotnika elbląskiego
Bastiana Heina, zaginiony, dawniej przechowywany na ratuszu, następnie w zbiorach Stadtis-
ches Museum w Elblągu, zob. Eugen v. Czihak, Die Edelschmiedekunst fruherer Zeiten in Pre-
ussen, Tl. 2, Westpreussen, Leipzig 1908, s. 160, 163, nr 19, 164, nr 35, poz. 1, il.), wymieniony
został już w pierwszym inwentarzu z 1624 r. („Ein ubergulten wilkohmm”) obok cechowych
sprzętów i naczyń liturgicznych używanych zapewne w kaplicy cechowej („Ein ubergulte Kólch”,
„Ein ubergult Pateinhen”, „Ein ubergult mit ein heiligtumhb Monstrantz genandt”, „Ein rott
Corallen Pater Noster mit 2 [guide] Ringe”) i sprzętu pogrzebowego. Mały wilkom cechowy
pierwszy raz zanotowano w inwentarzu z 1660 r. („1 kleinen von gilten Welckom”), ale dopiero
w 1664 i 1716 r. podano dokładniejszy jego opis („Einen kleinen vergulten Willkommen wor-
auf der Cupido stehet”, „worauf Cupido mit silbern Laubwerk geziert”), a w 1700 r. większego
(„Einen GroBen vergulten Wielkom, worauff die Gerechtikeit stehet, in der einen Handt fuh-
rendt ein Schwert, nebenst einen Carniol, in der anderen Handt ein klein Wagschalchen mit
dem dazu gehórigen Futerał”). W różnych latach uzupełniany był o opis zawieszonego na nim
klejnotu („mit einem rohten Stein in Goldt gefasset”, „ein Perl vor ein hangende”), zob. APG,
409/54, k. 4r.-4v., 32r., 41r., 62r., 90r., 107v. Począwszy od inwentarza z 1809 r. nie wymieniano
już wilkomów, zob. APG, 409/55, k. 225r.-227v.
28 APG, 409/54, k. 136v.
Dom kramarzy
w Elblągu...
73
ten Handt” - starszy cechu kramarskiego wspomniał schody, które należały
do głównego ciągu komunikacyjnego kamienicy.
Na drugim piętrze, podobnie jak piętro niżej, z podestu schodów wcho-
dziło się do pomieszczenia nazywanego w inwentarzach Obersaal a usytuo-
wanego po północnej stronie domu w trakcie przednim, czyli od ulicy. Rów-
nież to wnętrze możemy odnieść do rozplanowania domu mieszczańskiego
w Gdańsku, gdzie na drugim piętrze nad salonem pierwszego piętra lokalizo-
wano kolejny salon, określany w źródłach gdańskich identycznie jak w Elblą-
gu26. W kamienicy kramarzy na tym samym piętrze znajdowała się jeszcze
kuchnia („In der groben Kuchę”).
Ponieważ inwentarze są spisami ruchomości, to oczywiste jest, że najwięcej
zawarto w nich wiadomości o wyposażeniu domu. Choć i tu zdani jesteśmy
na rekonstruowanie i zestawianie rozproszonych informacji, gdyż coroczne
inwentarze, mimo że spisywane były w podobny sposób, to konstruowane były
nieco odmiennie przez każdorocznego starszego cechu. Od 1624 r. na pierw-
szym miejscu wymieniano najkosztowniejsze ruchomości, czyli duży i mały
wilkom cechowy27. Od połowy XVIII w. na pierwszym miejscu wyliczano nie-
ruchomości cechowe, a dopiero potem cenne ruchomości, tzn. oba wilkomy
i srebra, dalej zaś cechowe sprzęty pogrzebowe przechowywane w kościele
p.w. NPM oraz wyposażenie pomieszczeń (m.in. znajdujące się w nich skrzy-
nie i ich zawartość), kończąc na krótkich wzmiankach o sprzęcie przeciwpo-
żarowym i piwnicach.
Opisy wnętrza zaczynają się od pierwszego piętra (parter był konsekwen-
tnie pomijany), w którego przedsionku ponad drzwiami do kuchni wisiały
dwie strzelby podróżne. Obok nich, „zur rechten Handt uber der Treppen”28,
26 Barylewska-Szymańska, Gdańskie salony..., s. 481.
2' Duży wilkom cechowy (ufundowany w 1575 r., wykonany przez złotnika elbląskiego
Bastiana Heina, zaginiony, dawniej przechowywany na ratuszu, następnie w zbiorach Stadtis-
ches Museum w Elblągu, zob. Eugen v. Czihak, Die Edelschmiedekunst fruherer Zeiten in Pre-
ussen, Tl. 2, Westpreussen, Leipzig 1908, s. 160, 163, nr 19, 164, nr 35, poz. 1, il.), wymieniony
został już w pierwszym inwentarzu z 1624 r. („Ein ubergulten wilkohmm”) obok cechowych
sprzętów i naczyń liturgicznych używanych zapewne w kaplicy cechowej („Ein ubergulte Kólch”,
„Ein ubergult Pateinhen”, „Ein ubergult mit ein heiligtumhb Monstrantz genandt”, „Ein rott
Corallen Pater Noster mit 2 [guide] Ringe”) i sprzętu pogrzebowego. Mały wilkom cechowy
pierwszy raz zanotowano w inwentarzu z 1660 r. („1 kleinen von gilten Welckom”), ale dopiero
w 1664 i 1716 r. podano dokładniejszy jego opis („Einen kleinen vergulten Willkommen wor-
auf der Cupido stehet”, „worauf Cupido mit silbern Laubwerk geziert”), a w 1700 r. większego
(„Einen GroBen vergulten Wielkom, worauff die Gerechtikeit stehet, in der einen Handt fuh-
rendt ein Schwert, nebenst einen Carniol, in der anderen Handt ein klein Wagschalchen mit
dem dazu gehórigen Futerał”). W różnych latach uzupełniany był o opis zawieszonego na nim
klejnotu („mit einem rohten Stein in Goldt gefasset”, „ein Perl vor ein hangende”), zob. APG,
409/54, k. 4r.-4v., 32r., 41r., 62r., 90r., 107v. Począwszy od inwentarza z 1809 r. nie wymieniano
już wilkomów, zob. APG, 409/55, k. 225r.-227v.
28 APG, 409/54, k. 136v.
Dom kramarzy
w Elblągu...
73