DOI Artikel:
Kizik, Edmund; Omilanowska-Kiljańczyk, Małgorzata: Wędrująca kamienica: kilka uwag o translokcji i skopiowaniu kamienicy gotyckiej przy ul. Chlebnickiej w Gdańsku w świetle źródeł archiwalnych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28102#0088
Edmund Kizik,
Małgorzata
Omilanowska
około 1520 r.3 Uważana jest, podobnie jak i inne gotyckie kamienice gdańskie,
za tzw. typ nadreński bądź tlandryjski. W badaniach od dawna wskazywano
na związki fasady z ul. Chlebnickiej z gotycką architekturą niderlandzką. Tade-
usz Jurkowlaniec wskazał też kilka bliższych analogii, kamienny parzysty por-
tal w północnej elewacji kościoła Mariackiego w Gdańsku (il. 2) i kamienicę
Loitzów w Szczecinie (il. 3)4.
Zapewne, podobnie jak inne domy z tego czasu, była wzniesiona w oparciu
o mocne boczne mury ogniowe, z wewnętrznymi podziałami w konstrukcji
szkieletowej. Zachowana fasada wiele mówi o nieistniejącej już kamienicy:
reprezentowała charakterystyczny dla architektury Gdańska i innych miast
hanzeatyckich typ rozkładu wnętrz: z wysoką sienią w pierwszej kondyg-
nacji (il. 4), dwoma kondygnacjami mieszkalnymi i trzema kondygnacjami
spichrzowymi.
Kamienica przy Chlebnickiej 14 była budowlą pod wieloma względami
niezwykłą. Jej kamienna fasada należała do rzadkich rozwiązań w Gdańsku.
Wykonana została z piaskowca, co być może, jak sugeruje Jurkowlaniec, świad-
czy o tym, że została zmontowana z importowanych gotowych elementów. Dało
to asumpt pięknej legendzie, według której kamienne dekoracje miały zostać
odkute w Wenecji dla przyozdobienia rezydencji arcybiskupiej w Norymber-
dze (w której nota bene żadnej rezydencji arcybiskupiej nie było) i dopiero
później sprowadzone do Gdańska5.
Smukła, wąska, trójosiowa fasada rozczłonkowana jest lekkimi, sprofilo-
wanymi laskowaniami. Dolne, mieszkalne kondygnacje wyraźnie odróżniają
się od spichrzowych lekkością osiągniętą dzięki przepruciu fasady wielkimi
oknami, które redukują masę ścian do wręcz niewiarygodnego minimum.
Subtelna dekoracja w postaci dwułucznego zamknięcia portalu, lekkich kurty-
nowych łuków domykających okna (il. 5) i misternych maswerków nad pierw-
szą i drugą kondygnacją (il. 6) należy do najpiękniejszych dzieł późnogotyckiej
kamieniarki Gdańska. Malowniczości i nieco „zamkowego” charakteru dodaje
kamienicy zwieńczenie w postaci zdobionego maswerkami krenelażu.
Z zachowanych akt wynika, że kamienica, należąca pod koniec XVI stule-
cia do kupca Engelbrechta Kóniga, w 1616 r. znalazła się w posiadaniu Hansa
Schlieffa (Schlieffen)6. Z inicjatywy Schlielfów w środkowy ząb wieńczącego
kamienicę krenelażu w bliżej nieokreślonym czasie wmontowano płaskorzeź-
bę z herbem rodu (il. 7). W posiadaniu Schlielfów, którzy od końca XVI w.
3 Tadeusz Jurkowlaniec, Gotycka rzeźba architektoniczna w Prusach, Wrocław 1989, s. 123-124
i 154, tam też podsumowanie stanu badań.
4 Jurkowlaniec, Gotycka rzeźba..., s. 124.
5 Albert Carsten, Das Danziger Haus aufder Pfaueninsel beiPotsdam, [w:] Die Freie Stadt Danzig.
Natur, Kultur und Geschichte des Freistaates, red. Fritz Braun i Carl Lemke, Leipzig [b. r.J, s. 165.
6 Niestety wskutek wycierania wcześniejszych wpisów w prowadzonej do 1633 r. starej księ-
dze gruntowej czytelny jest jedynie zapis działu spadkowego na pięciu spadkobierców Hansa
z 21 lipca 1633 r. (APG, 300, 32/4, k. 82v).
82
Małgorzata
Omilanowska
około 1520 r.3 Uważana jest, podobnie jak i inne gotyckie kamienice gdańskie,
za tzw. typ nadreński bądź tlandryjski. W badaniach od dawna wskazywano
na związki fasady z ul. Chlebnickiej z gotycką architekturą niderlandzką. Tade-
usz Jurkowlaniec wskazał też kilka bliższych analogii, kamienny parzysty por-
tal w północnej elewacji kościoła Mariackiego w Gdańsku (il. 2) i kamienicę
Loitzów w Szczecinie (il. 3)4.
Zapewne, podobnie jak inne domy z tego czasu, była wzniesiona w oparciu
o mocne boczne mury ogniowe, z wewnętrznymi podziałami w konstrukcji
szkieletowej. Zachowana fasada wiele mówi o nieistniejącej już kamienicy:
reprezentowała charakterystyczny dla architektury Gdańska i innych miast
hanzeatyckich typ rozkładu wnętrz: z wysoką sienią w pierwszej kondyg-
nacji (il. 4), dwoma kondygnacjami mieszkalnymi i trzema kondygnacjami
spichrzowymi.
Kamienica przy Chlebnickiej 14 była budowlą pod wieloma względami
niezwykłą. Jej kamienna fasada należała do rzadkich rozwiązań w Gdańsku.
Wykonana została z piaskowca, co być może, jak sugeruje Jurkowlaniec, świad-
czy o tym, że została zmontowana z importowanych gotowych elementów. Dało
to asumpt pięknej legendzie, według której kamienne dekoracje miały zostać
odkute w Wenecji dla przyozdobienia rezydencji arcybiskupiej w Norymber-
dze (w której nota bene żadnej rezydencji arcybiskupiej nie było) i dopiero
później sprowadzone do Gdańska5.
Smukła, wąska, trójosiowa fasada rozczłonkowana jest lekkimi, sprofilo-
wanymi laskowaniami. Dolne, mieszkalne kondygnacje wyraźnie odróżniają
się od spichrzowych lekkością osiągniętą dzięki przepruciu fasady wielkimi
oknami, które redukują masę ścian do wręcz niewiarygodnego minimum.
Subtelna dekoracja w postaci dwułucznego zamknięcia portalu, lekkich kurty-
nowych łuków domykających okna (il. 5) i misternych maswerków nad pierw-
szą i drugą kondygnacją (il. 6) należy do najpiękniejszych dzieł późnogotyckiej
kamieniarki Gdańska. Malowniczości i nieco „zamkowego” charakteru dodaje
kamienicy zwieńczenie w postaci zdobionego maswerkami krenelażu.
Z zachowanych akt wynika, że kamienica, należąca pod koniec XVI stule-
cia do kupca Engelbrechta Kóniga, w 1616 r. znalazła się w posiadaniu Hansa
Schlieffa (Schlieffen)6. Z inicjatywy Schlielfów w środkowy ząb wieńczącego
kamienicę krenelażu w bliżej nieokreślonym czasie wmontowano płaskorzeź-
bę z herbem rodu (il. 7). W posiadaniu Schlielfów, którzy od końca XVI w.
3 Tadeusz Jurkowlaniec, Gotycka rzeźba architektoniczna w Prusach, Wrocław 1989, s. 123-124
i 154, tam też podsumowanie stanu badań.
4 Jurkowlaniec, Gotycka rzeźba..., s. 124.
5 Albert Carsten, Das Danziger Haus aufder Pfaueninsel beiPotsdam, [w:] Die Freie Stadt Danzig.
Natur, Kultur und Geschichte des Freistaates, red. Fritz Braun i Carl Lemke, Leipzig [b. r.J, s. 165.
6 Niestety wskutek wycierania wcześniejszych wpisów w prowadzonej do 1633 r. starej księ-
dze gruntowej czytelny jest jedynie zapis działu spadkowego na pięciu spadkobierców Hansa
z 21 lipca 1633 r. (APG, 300, 32/4, k. 82v).
82