DOI Artikel:
Kizik, Edmund; Omilanowska-Kiljańczyk, Małgorzata: Wędrująca kamienica: kilka uwag o translokcji i skopiowaniu kamienicy gotyckiej przy ul. Chlebnickiej w Gdańsku w świetle źródeł archiwalnych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28102#0096
Edmund Kizik,
Małgorzata
Omilanowska
werde [... ] Der Mauermeister Herr Gronau iiberlafit und iibereignet dem Zim-
mermeister Herrn Halbritter die eine Halfte der Faęade [...] und zwar diejenige,
welche im altteutschen Style aus Sandsteinen aufgefuhrt ist, wozu die bereits abge-
brochenen und aufbewahrten Theile und der noch stehende Theil nebst eisernen
Klammern, so wie liberhaupt mit allem was dazu gehórt fur die dafur bedunge-
nen Kauf-Summen von Dreyhundert Reichsthaler PreuBisch Courant21.
Według gdańskich cen owe 300 talarów, jakie wydano na materiał rozbiór-
kowy, stanowiło sumę odpowiadającą 4-4,5 łaszta pszenicy lub 6-7 łasztów
żyta, podstawowych produktów rolnych reeksportowanych przez Gdańsk
na Zachód Europy22. Dla porównania burmistrz Gdańska zarabiał 2000 tala-
rów rocznie.
Należy wytłumaczyć, dlaczego w negocjacjach jest mowa jedynie o zakupie
fasady, a nie całego budynku. Wynikało zapewne to nie tylko z małej atrakcyj-
ności wnętrza, ale przede wszystkim ze sposobu wznoszenia domów w Gdań-
sku, gdzie od XV w. podstawowym elementem konstrukcyjnym budynków
były długie, murowane z cegły ściany boczne, pełniące równocześnie funkcję
murów ogniowych. Na ścianach tych były oparte belki stropowe oraz więźba
dachowa. Równocześnie wyznaczały one granicę parceli i zwykle były wspól-
nie użytkowane z sąsiednimi budynkami. Do tej konstrukcji dostawiane były
stosunkowo lekkie fasady pełniące funkcje nośne jedynie dla lekkich drewnia-
nych zadaszeń lub dobudówek.
Przed rozbiórką fasada kamienicy została dokładnie obmierzona, a poszcze-
gólne ciosy kamienne wchodzące w jej skład ponumerowane tak, aby umoż-
liwić ponowne jej złożenie. Na zachowanym rysunku sporządzonym przez
niejakiego Barnicka (ii. 9) ukazana została starannie odtworzona siatka mas-
werków i linie wyznaczające obrys poszczególnych ciosów23.
Zgodnie z umową w drugiej połowie listopada rozbiórka fasady została już
zakończona. Po zewidencjonowaniu (zob. aneks) oraz dokonaniu odrysów
detali kamieniarki, jej części zostały przetransportowane do Pakowni, gdzie
przezimowały w oczekiwaniu na wznowienie żeglugi rzecznej. Po ustąpie-
niu lodów, 18 marca 1824 r. zawarto umowę przewozową z szyprem Andre -
asem Buchholtzem z Genthin, który zobowiązał się do dostarczenia kamien-
nych i żelaznych części fasady do Berlina. W gdańskim archiwum zachował
21 APG, sygn. 6/444, s. 10-12.
22 Zob. Tadeusz Furtak, Ceny w Gdańsku w latach 1701-1815, Lwów 1935, tab. 2, s. 89 (ceny
z 1815 r.).
23 Do około 1900 roku rysunki znajdowały się w zbiorze Oberhofmarschall-Amt SR. Maje-
stat des Kaisers und Kónigs w Berlinie, po 1918 roku były przechowywane w Preufiische Kron-
gutsverwaltung, następnie w Verwaltung der Preussischen Schlosser und Garten, po 1945 roku
znalazły się w sowieckim sektorze Berlina (Berlin Wschodni) i w 1951 roku, po powstaniu
Niemieckiej Republiki Demokratycznej (1949), trafiły do zbiorów Institut fiir Theorie und
Geschichte der Baukunst funkcjonującego w ramach struktury Deutsche Bauakademie, skąd
po zjednoczeniu Niemiec (1990) trafiły do Graphischen Sammlung/Plankammer der Stiftung
Preufiische Schlosser und Garten Berlin-Brandenburg.
90
Małgorzata
Omilanowska
werde [... ] Der Mauermeister Herr Gronau iiberlafit und iibereignet dem Zim-
mermeister Herrn Halbritter die eine Halfte der Faęade [...] und zwar diejenige,
welche im altteutschen Style aus Sandsteinen aufgefuhrt ist, wozu die bereits abge-
brochenen und aufbewahrten Theile und der noch stehende Theil nebst eisernen
Klammern, so wie liberhaupt mit allem was dazu gehórt fur die dafur bedunge-
nen Kauf-Summen von Dreyhundert Reichsthaler PreuBisch Courant21.
Według gdańskich cen owe 300 talarów, jakie wydano na materiał rozbiór-
kowy, stanowiło sumę odpowiadającą 4-4,5 łaszta pszenicy lub 6-7 łasztów
żyta, podstawowych produktów rolnych reeksportowanych przez Gdańsk
na Zachód Europy22. Dla porównania burmistrz Gdańska zarabiał 2000 tala-
rów rocznie.
Należy wytłumaczyć, dlaczego w negocjacjach jest mowa jedynie o zakupie
fasady, a nie całego budynku. Wynikało zapewne to nie tylko z małej atrakcyj-
ności wnętrza, ale przede wszystkim ze sposobu wznoszenia domów w Gdań-
sku, gdzie od XV w. podstawowym elementem konstrukcyjnym budynków
były długie, murowane z cegły ściany boczne, pełniące równocześnie funkcję
murów ogniowych. Na ścianach tych były oparte belki stropowe oraz więźba
dachowa. Równocześnie wyznaczały one granicę parceli i zwykle były wspól-
nie użytkowane z sąsiednimi budynkami. Do tej konstrukcji dostawiane były
stosunkowo lekkie fasady pełniące funkcje nośne jedynie dla lekkich drewnia-
nych zadaszeń lub dobudówek.
Przed rozbiórką fasada kamienicy została dokładnie obmierzona, a poszcze-
gólne ciosy kamienne wchodzące w jej skład ponumerowane tak, aby umoż-
liwić ponowne jej złożenie. Na zachowanym rysunku sporządzonym przez
niejakiego Barnicka (ii. 9) ukazana została starannie odtworzona siatka mas-
werków i linie wyznaczające obrys poszczególnych ciosów23.
Zgodnie z umową w drugiej połowie listopada rozbiórka fasady została już
zakończona. Po zewidencjonowaniu (zob. aneks) oraz dokonaniu odrysów
detali kamieniarki, jej części zostały przetransportowane do Pakowni, gdzie
przezimowały w oczekiwaniu na wznowienie żeglugi rzecznej. Po ustąpie-
niu lodów, 18 marca 1824 r. zawarto umowę przewozową z szyprem Andre -
asem Buchholtzem z Genthin, który zobowiązał się do dostarczenia kamien-
nych i żelaznych części fasady do Berlina. W gdańskim archiwum zachował
21 APG, sygn. 6/444, s. 10-12.
22 Zob. Tadeusz Furtak, Ceny w Gdańsku w latach 1701-1815, Lwów 1935, tab. 2, s. 89 (ceny
z 1815 r.).
23 Do około 1900 roku rysunki znajdowały się w zbiorze Oberhofmarschall-Amt SR. Maje-
stat des Kaisers und Kónigs w Berlinie, po 1918 roku były przechowywane w Preufiische Kron-
gutsverwaltung, następnie w Verwaltung der Preussischen Schlosser und Garten, po 1945 roku
znalazły się w sowieckim sektorze Berlina (Berlin Wschodni) i w 1951 roku, po powstaniu
Niemieckiej Republiki Demokratycznej (1949), trafiły do zbiorów Institut fiir Theorie und
Geschichte der Baukunst funkcjonującego w ramach struktury Deutsche Bauakademie, skąd
po zjednoczeniu Niemiec (1990) trafiły do Graphischen Sammlung/Plankammer der Stiftung
Preufiische Schlosser und Garten Berlin-Brandenburg.
90