DOI Artikel:
Woziński, Andrzej: O nietypowych cechach nastawy ołtarzowej Michała z Augsburga w kościele Mariackim w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43645#0026
Andrzej Woziński
O nietypowych cechach nastawy ołtarzowej Michała
z Augsburga w kościele Mariackim w Gdańsku
W latach 1510-1517 powstało retabulum ołtarza głównego w kościele
Mariackim w Gdańsku1. Sprowadzenie twórcy z Augsburga, bardzo wysokie
koszty wykonania i rozmach dzieła świadczą, że była to realizacja, do której
zleceniodawcy przywiązywali wielkie znaczenie. Ówcześni kronikarze pruscy
odnotowali dzieło, wyrażając się o nim z dużym uznaniem2. Choć od tam-
tego czasu wygląd nastawy uległ poważnym zmianom3, również dzisiaj pozostaje
zabytkiem przykuwającym uwagę.
13 lipca 1516r. w święto św. Małgorzaty odbyła się konsekracja retabulum, które
zastąpiło wcześniejszą nastawy ołtarza głównego z lat 1473-1476. Jak można sądzić,
nastawa składała się pierwotnie z korpusu, pary obustronnie rzeźbionych skrzy-
deł, predelli i zwieńczenia. Z przekazu Eberharda Bóttichera wynika, że 25 stycz-
nia 1517 r. dołączono do korpusu ruchome malowane skrzydła, zaś skrzydła stałe
1 Z obfitej literatury dotyczącej gdańskiej nastawy przytaczam jedynie kilka najnowszych
opracowań, w których czytelnik znajdzie pełny wykaz wcześniejszych publikacji: Andrzej
Woziński, Późnogotycka rzeźba drewniana na Pomorzu Wschodnim, dysertacja doktorska.
Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 1996,
s. 83-113, kat. 90; idem, Michał z Augsburga, Mistrz Paweł i epilog gotyckiej rzeźby gdańskiej,
„Rocznik Historii Sztuki” 2002, nr 27, s. 6-35; Bożena Noworyta-Kuklińska, Triumphus Mariae
Ecclesiae: retabulum ołtarza głównego kościoła Najświętszej Panny Maryi w Gdańsku, Lublin 2003;
eadem, Praedicatio tabularis. Obrazowe kazanie o trymfie Maryi Eklezji na retabulum ołtarza
głównego kościoła Mariackiego w Gdańsku, Lublin 2006.
2 Archiwum Państwowe w Gdańsku, 300, R/LI/1, Georg Melmann, Chronica des Landes
Preussen. Anno 1548, s. 805; Christoph Beyers des altem Dantziger Chronik [w:] Scriptores rerum
Prussicarum, Bd. 5, Hg. Theodor Hirsch, Max Tóppen, Ernst Strehlke, Leipzig 1889, s. 459.
3 Stan zachowania retabulum: korpus i skrzydła są w poważnym stopniu rekonstruowane;
ubytki w partiach rzeźbionych zostały uzupełnione; srebrne figury z awersów skrzydeł nie istnieją;
spośród rzeźb obramienia sceny głównej zachowało się 10 figur starców apokaliptycznych (bra-
kujące zrekonstruowano), natomiast spośród rzeźb awersów po wojnie istniało jeszcze 37 figurek,
natomiast obecnie jest ich 11. Nie zachowało się pierwotne zwieńczenie. Nastawa doznała poważ-
nych zniszczeń w trakcie drugiej wojny światowej. Większość rzeźb przetrwała z uszkodzeniami
formy i polichromii: w najmniejszym stopniu ucierpiały figury z korpusu, w poważniejszymi nato-
miast reliefy; św. Elżbieta ze sceny Nawiedzenia zaginęła. Przepadły partie malarskie na policzkach
wewnętrznych skrzydeł, na odwrociu szafy korpusu oraz dwie skrajne kwatery predelli; poważ-
nie uszkodzone zostafy kwatery na rewersach środkowej pary skrzydeł. Obecity stan nastawy
jest wynikiem konserwacji przeprowadzonych w latach 1958-1966 i 1980-1985. Niezgodnie
ze stanem pierwotnym zawieszone są środkowe i zewnętrzne skrzydła: środkowe zamontowano
na odwodu korpusu - awersami do widza, natomiast zewnętrzne, które pierwotnie były stałymi,
osadzone są ruchomo.
24
O nietypowych cechach nastawy ołtarzowej Michała
z Augsburga w kościele Mariackim w Gdańsku
W latach 1510-1517 powstało retabulum ołtarza głównego w kościele
Mariackim w Gdańsku1. Sprowadzenie twórcy z Augsburga, bardzo wysokie
koszty wykonania i rozmach dzieła świadczą, że była to realizacja, do której
zleceniodawcy przywiązywali wielkie znaczenie. Ówcześni kronikarze pruscy
odnotowali dzieło, wyrażając się o nim z dużym uznaniem2. Choć od tam-
tego czasu wygląd nastawy uległ poważnym zmianom3, również dzisiaj pozostaje
zabytkiem przykuwającym uwagę.
13 lipca 1516r. w święto św. Małgorzaty odbyła się konsekracja retabulum, które
zastąpiło wcześniejszą nastawy ołtarza głównego z lat 1473-1476. Jak można sądzić,
nastawa składała się pierwotnie z korpusu, pary obustronnie rzeźbionych skrzy-
deł, predelli i zwieńczenia. Z przekazu Eberharda Bóttichera wynika, że 25 stycz-
nia 1517 r. dołączono do korpusu ruchome malowane skrzydła, zaś skrzydła stałe
1 Z obfitej literatury dotyczącej gdańskiej nastawy przytaczam jedynie kilka najnowszych
opracowań, w których czytelnik znajdzie pełny wykaz wcześniejszych publikacji: Andrzej
Woziński, Późnogotycka rzeźba drewniana na Pomorzu Wschodnim, dysertacja doktorska.
Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 1996,
s. 83-113, kat. 90; idem, Michał z Augsburga, Mistrz Paweł i epilog gotyckiej rzeźby gdańskiej,
„Rocznik Historii Sztuki” 2002, nr 27, s. 6-35; Bożena Noworyta-Kuklińska, Triumphus Mariae
Ecclesiae: retabulum ołtarza głównego kościoła Najświętszej Panny Maryi w Gdańsku, Lublin 2003;
eadem, Praedicatio tabularis. Obrazowe kazanie o trymfie Maryi Eklezji na retabulum ołtarza
głównego kościoła Mariackiego w Gdańsku, Lublin 2006.
2 Archiwum Państwowe w Gdańsku, 300, R/LI/1, Georg Melmann, Chronica des Landes
Preussen. Anno 1548, s. 805; Christoph Beyers des altem Dantziger Chronik [w:] Scriptores rerum
Prussicarum, Bd. 5, Hg. Theodor Hirsch, Max Tóppen, Ernst Strehlke, Leipzig 1889, s. 459.
3 Stan zachowania retabulum: korpus i skrzydła są w poważnym stopniu rekonstruowane;
ubytki w partiach rzeźbionych zostały uzupełnione; srebrne figury z awersów skrzydeł nie istnieją;
spośród rzeźb obramienia sceny głównej zachowało się 10 figur starców apokaliptycznych (bra-
kujące zrekonstruowano), natomiast spośród rzeźb awersów po wojnie istniało jeszcze 37 figurek,
natomiast obecnie jest ich 11. Nie zachowało się pierwotne zwieńczenie. Nastawa doznała poważ-
nych zniszczeń w trakcie drugiej wojny światowej. Większość rzeźb przetrwała z uszkodzeniami
formy i polichromii: w najmniejszym stopniu ucierpiały figury z korpusu, w poważniejszymi nato-
miast reliefy; św. Elżbieta ze sceny Nawiedzenia zaginęła. Przepadły partie malarskie na policzkach
wewnętrznych skrzydeł, na odwrociu szafy korpusu oraz dwie skrajne kwatery predelli; poważ-
nie uszkodzone zostafy kwatery na rewersach środkowej pary skrzydeł. Obecity stan nastawy
jest wynikiem konserwacji przeprowadzonych w latach 1958-1966 i 1980-1985. Niezgodnie
ze stanem pierwotnym zawieszone są środkowe i zewnętrzne skrzydła: środkowe zamontowano
na odwodu korpusu - awersami do widza, natomiast zewnętrzne, które pierwotnie były stałymi,
osadzone są ruchomo.
24