DOI Artikel:
Łopuski, Lech: Stalle w prezbiterium bazyliki archikatedralnej Trójcy Świętej w Oliwie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43645#0140
Lech Łopuski
Stalle w prezbiterium bazyliki archikatedralnej
Trójcy Świętej w Oliwie
Stalle w bazylice archikatedralnej Trójcy Świętej w Oliwie, obecnie znajdujące
się w prezbiterium, są najbardziej okazałe z całego zespołu dębowych stalli pocy-
sterskiej świątyni, pomimo że ich obecne umiejscowienie i wygląd są wynikiem
zmian wprowadzonych w XIX w. (il. 1). Ukończone w 1604 r., przeznaczone
dla fratrów i konwersów, pierwotnie liczyły około 70 siedzisk i ustawione były
w nawie głównej, zajmując przestrzeń trzech przęseł, od skrzyżowania z tran-
septem do czwartej pary filarów nawy''1. Po kasacie klasztoru w 1831 r., w ramach
adaptacji kościoła klasztornego na parafialny, stalle zostały rozebrane i przenie-
sione do krużganków poklasztornych. Już w latach 1831-1832 część ich elemen-
tów została zniszczona i rozkradziona. Niektóre fragmenty (pewną część płycin
zapiecków i pilastrów hermowych) umieszczono w tzw. Sali Pokoju (il. 2), gdzie
użyto ich jako okładzin ścian2. Gdańskie środowiska naukowe i artystyczne
wielokrotnie zwracały uwagę władzom kościelnymi na konieczność odpowied-
niego zabezpieczenia zabytku. W 1834 r. powrotu stalli do kościoła domagał
się Johann Carl Schultz. W 1862 r. Rudolf Freitag postulował włączenie ich
do zbiorów muzealnych, jeszcze przed powstaniem Stadtmuseum w Gdań-
sku, a następnie o to samo zabiegali kilkakrotnie pracownicy muzeum przy
poparciu Komisji Naukowej Prus Zachodnich uzyskanym w 1883 r. Jednak
ani jedno, ani drugie nie nastąpiło przez 55 lat. Dopiero w 1886 r. przystą-
piono do gromadzenia rozproszonych fragmentów, przy czym okazało się,
że niektóre, mimo braku zgody, znalazły się w gdańskim muzeum3. Prace
renowacyjne, które przeprowadził mistrz z Elbląga, Heinrich Joseph Splieth,
zakończyły się w 1889 r. ustawieniem stalli, w znacznie zredukowanej postaci
w stosunku do stanu pierwotnego.
Stalle, ustawione naprzeciw siebie wzdłuż ścian środkowej części prezbite-
rium, są dwukondygnacyjne, z ośmioma siedziskami w dolnej i dziewięcioma
1 Franciszek Mamuszka, Oliwa. Okruchy z dziejów, zabytki, Gdańsk 1985, s. 163; Zbigniew
Iwicki, Oliwa wczoraj i dziś. Przewodnik po zabytkach katedry i byłego klasztoru, Gdańsk 2001,
s. 128; Renata Sulewska, Dłutem wycięte. Snycerstwo północnych ziem Polski w czasach Zyg-
munta III Wazy, Warszawa 2004, s. 233.
2 Johann Heise, Die Bau und Kunstdenkmdler der Provinz Westpreufien, Bd. 1, Pommerel-
len mit Ausnahme der Stadt Danzig, Danzig 1884-1887, H. 2, Der Landkreis Danzig, Danzig
1885, s. 119, tabl. 2. Za zwrócenie mojej uwagi na tę publikację pragnę serdecznie podziękować
p. Annie Baranowskiej-Fietkiewicz.
3 Mamuszka, Oliwa..., s. 163-166; Sulewska, Dłutem wycięte..., s. 233.
138
Stalle w prezbiterium bazyliki archikatedralnej
Trójcy Świętej w Oliwie
Stalle w bazylice archikatedralnej Trójcy Świętej w Oliwie, obecnie znajdujące
się w prezbiterium, są najbardziej okazałe z całego zespołu dębowych stalli pocy-
sterskiej świątyni, pomimo że ich obecne umiejscowienie i wygląd są wynikiem
zmian wprowadzonych w XIX w. (il. 1). Ukończone w 1604 r., przeznaczone
dla fratrów i konwersów, pierwotnie liczyły około 70 siedzisk i ustawione były
w nawie głównej, zajmując przestrzeń trzech przęseł, od skrzyżowania z tran-
septem do czwartej pary filarów nawy''1. Po kasacie klasztoru w 1831 r., w ramach
adaptacji kościoła klasztornego na parafialny, stalle zostały rozebrane i przenie-
sione do krużganków poklasztornych. Już w latach 1831-1832 część ich elemen-
tów została zniszczona i rozkradziona. Niektóre fragmenty (pewną część płycin
zapiecków i pilastrów hermowych) umieszczono w tzw. Sali Pokoju (il. 2), gdzie
użyto ich jako okładzin ścian2. Gdańskie środowiska naukowe i artystyczne
wielokrotnie zwracały uwagę władzom kościelnymi na konieczność odpowied-
niego zabezpieczenia zabytku. W 1834 r. powrotu stalli do kościoła domagał
się Johann Carl Schultz. W 1862 r. Rudolf Freitag postulował włączenie ich
do zbiorów muzealnych, jeszcze przed powstaniem Stadtmuseum w Gdań-
sku, a następnie o to samo zabiegali kilkakrotnie pracownicy muzeum przy
poparciu Komisji Naukowej Prus Zachodnich uzyskanym w 1883 r. Jednak
ani jedno, ani drugie nie nastąpiło przez 55 lat. Dopiero w 1886 r. przystą-
piono do gromadzenia rozproszonych fragmentów, przy czym okazało się,
że niektóre, mimo braku zgody, znalazły się w gdańskim muzeum3. Prace
renowacyjne, które przeprowadził mistrz z Elbląga, Heinrich Joseph Splieth,
zakończyły się w 1889 r. ustawieniem stalli, w znacznie zredukowanej postaci
w stosunku do stanu pierwotnego.
Stalle, ustawione naprzeciw siebie wzdłuż ścian środkowej części prezbite-
rium, są dwukondygnacyjne, z ośmioma siedziskami w dolnej i dziewięcioma
1 Franciszek Mamuszka, Oliwa. Okruchy z dziejów, zabytki, Gdańsk 1985, s. 163; Zbigniew
Iwicki, Oliwa wczoraj i dziś. Przewodnik po zabytkach katedry i byłego klasztoru, Gdańsk 2001,
s. 128; Renata Sulewska, Dłutem wycięte. Snycerstwo północnych ziem Polski w czasach Zyg-
munta III Wazy, Warszawa 2004, s. 233.
2 Johann Heise, Die Bau und Kunstdenkmdler der Provinz Westpreufien, Bd. 1, Pommerel-
len mit Ausnahme der Stadt Danzig, Danzig 1884-1887, H. 2, Der Landkreis Danzig, Danzig
1885, s. 119, tabl. 2. Za zwrócenie mojej uwagi na tę publikację pragnę serdecznie podziękować
p. Annie Baranowskiej-Fietkiewicz.
3 Mamuszka, Oliwa..., s. 163-166; Sulewska, Dłutem wycięte..., s. 233.
138