DOI article:
Bielak, Jacek: Nieznana płyta nagrobna Paula Jaskiego (Jäschke) z kościoła Najświętszej Marii Panny w Gdańsku. Przyczynek do badań ikonografii płyt nagrobnych w nowożytnym Gdańsku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.43645#0111
Jacek Bielak
Nieznana płyta nagrobna Paula Jaskiego (Jaschke)
z kościoła Najświętszej Marii Panny w Gdańsku.
Przyczynek do badań ikonografii płyt nagrobnych
w nowożytnym Gdańsku
W powojennej historiografii artystycznej gdańskie płyty nagrobne nie były
na ogół przedmiotem szczegółowych badań ikonograficznych. Drobne czy
okazałe, zabytki sztuki kamieniarskiej zachowane w posadzkach wnętrz koś-
cielnych w opracowaniach ustępowały miejsca innym formom miejscowej
sztuki nagrobnej1.
Z perspektywy historii sztuki powszechnej główne obszary problemowe
w zakresie sztuki sepulkralnej wyznaczyła praca Erwina Panofsky’ego, która
dziś należy już do klasycznych opracowań tematu2. W Polsce również podej-
mowano problematykę architektury i rzeźby nagrobkowej, głównie w kon-
tekście jej europejskich powiązań, koncentrując się jednak na dziełach naj-
znamienitszych3. Nowsze badania mocno wykraczają poza tak zarysowane,
a zarazem podstawowe ujęcie tematu. Fascynacja metodami oraz mistrzow-
sko opracowaną syntezą plastyki nagrobnej opisaną przed ponad półwieczem
przez Panofsky’ego, czołowego przedstawiciela wpływowej szkoły ikonologicz-
nej, ustępuje obecnie miejsca krytycznemu opracowaniu jego roli w tworzeniu
podstaw nowocześnie rozumianej dyscypliny. Zmiana perspektywy badawczej
związana jest z postawą, w której „rozumienie historyczne w pełnym zna-
czeniu tego słowa wymaga od historyków myślenia nie tylko o historycznej
naturze przedmiotu stanowiącego obiekt dociekań, ale również o historycz-
nym charakterze ich własnej dyscypliny wiedzy”4. Zauważmy, że współczesne
badania tematyki nagrobnej twórczo rozwinęły obszar analiz ikonograficz-
nych, obejmując swym zasięgiem nie tylko treści ideowe czy studia motywów
poszczególnych, często drobnych i niepozornych, dzieł plastyki funeralnej, ale
przede wszystkim społeczny i konfesyjny kontekst, oddziaływanie, strukturę
zamówień czy tworzone za ich pośrednictwem konstrukcje tożsamościowe
1 Katarzyna Cieślak, Kościół - cmentarzem. Sztuka nagrobna w Gdańsku (XV-XVIII w.).
„Długie trwanie” epitafium, Gdańsk 1992.
2 Erwin Panofsky, Tomb sculpture, New York 1964.
3 W kolejności alfabetycznej podaję tylko autorów ważniejszych prac: Andrzej Fischinger,
Lech Kalinowski, Helena Kozakiewiczowa, Stanisław Mossakowski, Mieczysław Zlat.
4 Michael A. Holly, Panofsky and the foundations ofart history, London 1985, s. 9.
109
Nieznana płyta nagrobna Paula Jaskiego (Jaschke)
z kościoła Najświętszej Marii Panny w Gdańsku.
Przyczynek do badań ikonografii płyt nagrobnych
w nowożytnym Gdańsku
W powojennej historiografii artystycznej gdańskie płyty nagrobne nie były
na ogół przedmiotem szczegółowych badań ikonograficznych. Drobne czy
okazałe, zabytki sztuki kamieniarskiej zachowane w posadzkach wnętrz koś-
cielnych w opracowaniach ustępowały miejsca innym formom miejscowej
sztuki nagrobnej1.
Z perspektywy historii sztuki powszechnej główne obszary problemowe
w zakresie sztuki sepulkralnej wyznaczyła praca Erwina Panofsky’ego, która
dziś należy już do klasycznych opracowań tematu2. W Polsce również podej-
mowano problematykę architektury i rzeźby nagrobkowej, głównie w kon-
tekście jej europejskich powiązań, koncentrując się jednak na dziełach naj-
znamienitszych3. Nowsze badania mocno wykraczają poza tak zarysowane,
a zarazem podstawowe ujęcie tematu. Fascynacja metodami oraz mistrzow-
sko opracowaną syntezą plastyki nagrobnej opisaną przed ponad półwieczem
przez Panofsky’ego, czołowego przedstawiciela wpływowej szkoły ikonologicz-
nej, ustępuje obecnie miejsca krytycznemu opracowaniu jego roli w tworzeniu
podstaw nowocześnie rozumianej dyscypliny. Zmiana perspektywy badawczej
związana jest z postawą, w której „rozumienie historyczne w pełnym zna-
czeniu tego słowa wymaga od historyków myślenia nie tylko o historycznej
naturze przedmiotu stanowiącego obiekt dociekań, ale również o historycz-
nym charakterze ich własnej dyscypliny wiedzy”4. Zauważmy, że współczesne
badania tematyki nagrobnej twórczo rozwinęły obszar analiz ikonograficz-
nych, obejmując swym zasięgiem nie tylko treści ideowe czy studia motywów
poszczególnych, często drobnych i niepozornych, dzieł plastyki funeralnej, ale
przede wszystkim społeczny i konfesyjny kontekst, oddziaływanie, strukturę
zamówień czy tworzone za ich pośrednictwem konstrukcje tożsamościowe
1 Katarzyna Cieślak, Kościół - cmentarzem. Sztuka nagrobna w Gdańsku (XV-XVIII w.).
„Długie trwanie” epitafium, Gdańsk 1992.
2 Erwin Panofsky, Tomb sculpture, New York 1964.
3 W kolejności alfabetycznej podaję tylko autorów ważniejszych prac: Andrzej Fischinger,
Lech Kalinowski, Helena Kozakiewiczowa, Stanisław Mossakowski, Mieczysław Zlat.
4 Michael A. Holly, Panofsky and the foundations ofart history, London 1985, s. 9.
109