Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Editor]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Editor]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (12.2013)

Wyobrażenia na zewnętrznych bocznych
ściankach wewnętrznych skrzydeł gdań-
skiej nastawy kojarzą się do pewnego stop-
nia w sensie typologicznym i ideowym
ze stojącymi na zewnątrz korpusów
niektórych retabulów figurami okre-
ślanymi jako „Schreinwachter”48. Straż-
nikami byli zazwyczaj święci rycerze,
a ich rolą było symboliczne zapewnienie
bezpieczeństwa ołtarzowi. Podobną funkcję być może pełniły
postaci rycerzy na skrzydłach gdańskiej nastawy, podkreśla-
jąc swoją obecnością, że miejsce, na którym je namalowano,
ujmuje przestrzeń zawierającą najcenniejsze w sensie ideo-
wym i materialnym części ołtarza49.
Kolejną intrygującą cechą gdańskiego retabulum, na którą
zwróciłem uwagę już wcześniej50, są powtarzające się w róż-
nych odsłonach nastawy tematy. Siedem scen występuje dwu-
krotnie: Maria w Świątyni, Zwiastowanie, Boże Narodzenie,
Pokłon Trzech Króli, Chrystus nauczający w Świątyni, poja-
wiają się jako obrazy w pierwszej i jako reliefy w drugiej odsło-
nie; ponadto dwa razy wyobrażone zostały Chrystofania Marii
i Zesłanie Ducha Św.: na reliefach oraz w konwencji en grisaille
na rewersach zewnętrznych stałych skrzydeł. Próby odczyta-
nia treści gdańskiej nastawy nie wyjaśniły kwestii powtarza-
nia się niektórych scen, nie wskazały też analogicznych roz-
wiązań51. W ramach niniejszego tekstu nie sposób rozwikłać
tego złożonego problemu, ograniczę się zatem do wskazania
kilku lokalnych przykładów dublowania scen, w żaden jednak
sposób nie dorównujących liczbą powtarzających się wyobra-
żeń nastawie Michała z Augsburga. Precedens powtarzalności

II. 12. Retabulum:
zewnętrzny policzek
korpusu - prorok
Izajasz, ukończone
w 1462 r., Nórdlingen,
kościół św. Jerzego,
wg Kahsnitz, Die
Grofien Schnitzaltare

zdają się jak się wydaje informować, co przechowywane było za drzwiczkami w bocznych par-
tiach nastawy, na których namalowane są te motywy.
48 Herbert Schindler, Der Schnitzaltar. Meisterwerke und Meister in Silddeutschland,
Ósterreich und Tirol, Regensburg 1978, s. 21. Jako przykłady zastosowania figur strażników
można podać retabula Hansa Multschera w Sterzing z Jat 1456-1458 (zachowane częściowo),
Nicklausa Weckmanna w Biberbach (zniszczone) oraz Michaela Pachera w Sankt Wolfgang
z lat 1471-1481.
49 Rola strażników nastawy przypisana jest wspomnianym już wyżej namalowanym
postaciom świętych na bocznych zewnętrznych ściankach korpusu retabulum ołtarza głównego
z 1466 r. w kościele p.w. św. Jakuba w Rothenburgu nad Tauberem, zob. Eva Zimmermann, Der
Spdtgotische Schnitzaltar. Bedeutung, Aufbau, Typen dargelegt an einigen Hauptwerken, Frank-
furt am Main 1992, s. 13.
50 Woziński, Michał z Augsburga..., s. 16, przyp. 34.
M Noworyta-Kuklińska, Triumphus Mariae...,passim; eadem, Praedicatio tabularis...,passim.

40