DOI Artikel:
Chodyński, Antoni Romuald: Symbolika dekoracji ram i rzeźby św. Rajnolda Mistrza Adriana Karffycza w gdańskim Dworze Artusa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43645#0061
Posługiwanie się przez artystów rycinami jako wzornikami było praktyką
powszechną. Wzorniki z seriami ornamentów odrysowywanych in situ z mar-
murów i antycznych brązów, zawierające twórcze interpretacje powstające
na tej bazie, wskazują na zadziwiająco sprawny i szybki przepływ informa-
cji z południa na północ Europy, co miało wpływ na przyswajanie nowego
stylu przez twórców także z ośrodków nadbałtyckich. Równolegle z renesan-
sowymi wzornikami nie mniejszą popularnością cieszyły się księgi z emble-
matami w opracowaniu zapoczątkowanym głównie przez Andrea Alciatiego
(1492-1550), zwanego Alciatusem. Za datę narodzin nowożytnej emblema-
tyki przyjmuje się rok 1531, czyli rok pierwszego wydania Emblematum liber.
Alciatus interesował się starożytną emblematyką już za młodu, opracowując
jako kilkunastoletni młodzieniec Antiąuitates Mediolaneses (1508 r.)48. Augs-
burska edycja Emblematów z 1531 r. ilustrowana była sztychami Jórga Breu49.
Jednymi z ostatnich snycerskich dzieł Adriana Karftycza była oprawa dwóch
dużych i dwóch małych rundeli malowanych przez Martina Schónincka w 1536 r.50
Pracę nad obrazami rozpoczął Schóninck w drugiej połowie maja i prawdopo-
dobnie ukończył ją na jesieni tego samego roku. Kontrakt z Karftyczem na wyko-
nanie rzeźbionych ram bractwo Malborskie podpisało 8 września 1536 r.51 Treści
zawarte w obu dużych ramach snycerz dostosował do tematyki militarnej obra-
zów, wprowadzając elementy trofealne (il. 17): hełmy z pióropuszami i hełmy bez
tych ozdób, fragmenty zbroi płytowej alb antica, kirysy z napierśnikami, tarcze
renesansowe, sztylety, elementy mieczy bądź rapierów, łuki, halabardy (podobnie
przedstawione zostało żeleźce broni drzewcowej w ręku św. Rajnolda), kołczany
ze strzałami, buławy, trąbki, pochodnie z płomieniami, rózgi liktorskie. W dobo-
rze przedmiotów na obu ramach widoczne są różnice. W ramie do Oblężenia
zamku malborskiego zauważymy: hełm zamknięty, hełm renesansowy ozdobiony
skrzydłami nietoperza, półzbroję alb romana z charakterystycznymi naramienni-
kami, zakładaną przez zwycięzców podczas wjazdów triumfalnych. Pośród frag-
mentów zbroi, łuków, tarcz i halabard, dostrzegamy szable w pochwach, a być
może zakrzywione tasaki52, trąby, wieniec laurowy i... wielką żuchwę używaną
w czasach antycznych jako maczuga. W kluczu archiwolt obu ram spoczywa
48 Pierre Laurens, Florence Viłłeumier, De 1’archeologie a 1’embleme: la genese du „Liber
Alciati”, „Revue de l’Art” 1993, no. 101, s. 86-95; Hessel Miedema, The Term „Emblema” in Alciati,
„Journal of the Warburg and Courtauld Institutes” 1968, vol. 31, s. 234-250; Janusz Pelc, Słowo
i obraz na pograniczu literatury i sztuk plastycznych, Kraków 2002, s. 18-20.
49 Do końca XVI w. ukazało się kilka narodowych edycji Emblematów Alciatusa: paryska
w 1534 i 1542 r., wenecka w 1546 r., lyońska w 1547 i 1548 r., szwajcarska w 1547 r. (Pelc, Słowo
i obraz na pograniczu..., s. 29).
50 Kontrakt z malarzem Bractwo Malborskie zawarło 14 maja 1536 r. (Simson, DerArturs-
hofin Danzig..., s. 172).
51 Ibidem, s. 175.
52 Bartel Beham w miedziorycie z 1528 r. ukazującym walkę Titusa i Grakchusa uzbroił
nagich wojowników w długie tasaki o rozszerzających się głowniach (Waldmann, Die Nurnber-
ger Kleinmeister..., tabl. 34).
Symbolika
dekoracji
ram i rzeźby
św. Rajnolda...
59
powszechną. Wzorniki z seriami ornamentów odrysowywanych in situ z mar-
murów i antycznych brązów, zawierające twórcze interpretacje powstające
na tej bazie, wskazują na zadziwiająco sprawny i szybki przepływ informa-
cji z południa na północ Europy, co miało wpływ na przyswajanie nowego
stylu przez twórców także z ośrodków nadbałtyckich. Równolegle z renesan-
sowymi wzornikami nie mniejszą popularnością cieszyły się księgi z emble-
matami w opracowaniu zapoczątkowanym głównie przez Andrea Alciatiego
(1492-1550), zwanego Alciatusem. Za datę narodzin nowożytnej emblema-
tyki przyjmuje się rok 1531, czyli rok pierwszego wydania Emblematum liber.
Alciatus interesował się starożytną emblematyką już za młodu, opracowując
jako kilkunastoletni młodzieniec Antiąuitates Mediolaneses (1508 r.)48. Augs-
burska edycja Emblematów z 1531 r. ilustrowana była sztychami Jórga Breu49.
Jednymi z ostatnich snycerskich dzieł Adriana Karftycza była oprawa dwóch
dużych i dwóch małych rundeli malowanych przez Martina Schónincka w 1536 r.50
Pracę nad obrazami rozpoczął Schóninck w drugiej połowie maja i prawdopo-
dobnie ukończył ją na jesieni tego samego roku. Kontrakt z Karftyczem na wyko-
nanie rzeźbionych ram bractwo Malborskie podpisało 8 września 1536 r.51 Treści
zawarte w obu dużych ramach snycerz dostosował do tematyki militarnej obra-
zów, wprowadzając elementy trofealne (il. 17): hełmy z pióropuszami i hełmy bez
tych ozdób, fragmenty zbroi płytowej alb antica, kirysy z napierśnikami, tarcze
renesansowe, sztylety, elementy mieczy bądź rapierów, łuki, halabardy (podobnie
przedstawione zostało żeleźce broni drzewcowej w ręku św. Rajnolda), kołczany
ze strzałami, buławy, trąbki, pochodnie z płomieniami, rózgi liktorskie. W dobo-
rze przedmiotów na obu ramach widoczne są różnice. W ramie do Oblężenia
zamku malborskiego zauważymy: hełm zamknięty, hełm renesansowy ozdobiony
skrzydłami nietoperza, półzbroję alb romana z charakterystycznymi naramienni-
kami, zakładaną przez zwycięzców podczas wjazdów triumfalnych. Pośród frag-
mentów zbroi, łuków, tarcz i halabard, dostrzegamy szable w pochwach, a być
może zakrzywione tasaki52, trąby, wieniec laurowy i... wielką żuchwę używaną
w czasach antycznych jako maczuga. W kluczu archiwolt obu ram spoczywa
48 Pierre Laurens, Florence Viłłeumier, De 1’archeologie a 1’embleme: la genese du „Liber
Alciati”, „Revue de l’Art” 1993, no. 101, s. 86-95; Hessel Miedema, The Term „Emblema” in Alciati,
„Journal of the Warburg and Courtauld Institutes” 1968, vol. 31, s. 234-250; Janusz Pelc, Słowo
i obraz na pograniczu literatury i sztuk plastycznych, Kraków 2002, s. 18-20.
49 Do końca XVI w. ukazało się kilka narodowych edycji Emblematów Alciatusa: paryska
w 1534 i 1542 r., wenecka w 1546 r., lyońska w 1547 i 1548 r., szwajcarska w 1547 r. (Pelc, Słowo
i obraz na pograniczu..., s. 29).
50 Kontrakt z malarzem Bractwo Malborskie zawarło 14 maja 1536 r. (Simson, DerArturs-
hofin Danzig..., s. 172).
51 Ibidem, s. 175.
52 Bartel Beham w miedziorycie z 1528 r. ukazującym walkę Titusa i Grakchusa uzbroił
nagich wojowników w długie tasaki o rozszerzających się głowniach (Waldmann, Die Nurnber-
ger Kleinmeister..., tabl. 34).
Symbolika
dekoracji
ram i rzeźby
św. Rajnolda...
59