DOI article:
Łopuski, Lech: Stalle w prezbiterium bazyliki archikatedralnej Trójcy Świętej w Oliwie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.43645#0151
przypadkach licząc od zachodu19. O ile postacie świętych
Piotra, Pawła, Jakuba Starszego, Filipa, Andrzeja, Szymona
i Mateusza nie budzą wątpliwości ze względu na jedno-
znaczność atrybutów, o tyle identyfikacja pozostałych trzech
apostołów wymaga zweryfikowania. Są to święci trzymający
maczugę, włócznię i przedmiot przypominający halabardę
bądź topór na długim drzewcu, rozpoznani jako święci
Jakub Młodszy, Juda Tadeusz i Tomasz. Maczuga może być
atrybutem zarówno św. Jakuba Młodszego, jak i św. Judy
Tadeusza, z włócznią natomiast bywają przedstawiani apo-
stołowie Maciej, Mateusz i Tomasz. Atrybutem Tomasza
może być także węgielnica, gdyż według legendy był budow-
niczym. Zapewne ten właśnie fakt skłonił do uznania dziw-
nego atrybutu za siekierę, zaś świętego za Tomasza. Jednak
przegląd ikonografii zmusza do weryfikacji. Na rycinie Mar-
tina Schongauera z około 1480 r. z analogicznym przedmio-
tem przedstawiony został św. Jakub Młodszy. Hans Baldung
Grien w 1519 r. podobnie przedstawia tego świętego (il. 21).
W samej katedrze oliwskiej na jednym z siedemnastowiecz-
nych obrazów ze ściany południowej nawy głównej, pod-
pisanym S. IACOBVS MINOR., w dłoni świętego widnieje
taki sam atrybut, choć w bardzo uproszczonej formie. Jest
to smyk gręplarski, który w późnośredniowiecznej sztuce
niemieckiej zastępował niekiedy bardziej powszechny atrybut Jakuba Młod-
szego - laskę folusznika20. Przedstawienie Hansa Baldunga pochodzi z serii
rycin poświęconej dwunastu apostołom, w której z maczugą ukazany został
św. Juda Tadeusz, z włócznią natomiast - św. Tomasz. Twórcy stalli oliwskich
z pewnością pozostawali wierni tej tradycji ikonograficznej, zatem tak należy
identyfikować spornych świętych.
Rzeźby figuralne stalli cechuje duża różnorodność rozwiązań formal-
nych sugerująca udział kilku snycerzy przy tworzeniu dekoracji, niekiedy
być może współpracujących ze sobą w realizacji poszczególnych wyobra-
żeń. Przy zachowaniu takich samych proporcji i podobnym kanonie po-
staci figury różnią się ukształtowaniem draperii, charakterystyką twarzy
i modelunkiem włosów. Według tych kryteriów zostały one przez Sulewską
II. 20. Św. Jakub Młodszy,
fot. Lech Łopuski
19 Ibidem, s. 76, 233.
20 Beata Krasucka, Jakub Młodszy Apostoł. Ikonografia [w:] Encyklopedia katolicka, t. 7,
Lublin 1997, szp. 706. Św. Jakub Młodszy od czasów Orygenesa był utożsamiany (błędnie, jak
się dziś uważa) z Jakubem Bratem Pańskim, zwanym Sprawiedliwym lub Mniejszym, stojącym
na czele Kościoła jerozolimskiego, który według tekstu Hegezypa przekazanego przez Euzebiusza
z Cezarei, zginął zrzucony ze szczytu świątyni, a następnie dobity przez pewnego tkacza (folusz-
nika), por. Roman Bartnicki, Jakub Brat Pański [w:] Encyklopedia katolicka, t. 7, Lublin 1997,
szp. 703; Donald Attwater, Catherine R. John, Dykcjonarz świętych, Wrocław 1997, s. 199-200.
149
Piotra, Pawła, Jakuba Starszego, Filipa, Andrzeja, Szymona
i Mateusza nie budzą wątpliwości ze względu na jedno-
znaczność atrybutów, o tyle identyfikacja pozostałych trzech
apostołów wymaga zweryfikowania. Są to święci trzymający
maczugę, włócznię i przedmiot przypominający halabardę
bądź topór na długim drzewcu, rozpoznani jako święci
Jakub Młodszy, Juda Tadeusz i Tomasz. Maczuga może być
atrybutem zarówno św. Jakuba Młodszego, jak i św. Judy
Tadeusza, z włócznią natomiast bywają przedstawiani apo-
stołowie Maciej, Mateusz i Tomasz. Atrybutem Tomasza
może być także węgielnica, gdyż według legendy był budow-
niczym. Zapewne ten właśnie fakt skłonił do uznania dziw-
nego atrybutu za siekierę, zaś świętego za Tomasza. Jednak
przegląd ikonografii zmusza do weryfikacji. Na rycinie Mar-
tina Schongauera z około 1480 r. z analogicznym przedmio-
tem przedstawiony został św. Jakub Młodszy. Hans Baldung
Grien w 1519 r. podobnie przedstawia tego świętego (il. 21).
W samej katedrze oliwskiej na jednym z siedemnastowiecz-
nych obrazów ze ściany południowej nawy głównej, pod-
pisanym S. IACOBVS MINOR., w dłoni świętego widnieje
taki sam atrybut, choć w bardzo uproszczonej formie. Jest
to smyk gręplarski, który w późnośredniowiecznej sztuce
niemieckiej zastępował niekiedy bardziej powszechny atrybut Jakuba Młod-
szego - laskę folusznika20. Przedstawienie Hansa Baldunga pochodzi z serii
rycin poświęconej dwunastu apostołom, w której z maczugą ukazany został
św. Juda Tadeusz, z włócznią natomiast - św. Tomasz. Twórcy stalli oliwskich
z pewnością pozostawali wierni tej tradycji ikonograficznej, zatem tak należy
identyfikować spornych świętych.
Rzeźby figuralne stalli cechuje duża różnorodność rozwiązań formal-
nych sugerująca udział kilku snycerzy przy tworzeniu dekoracji, niekiedy
być może współpracujących ze sobą w realizacji poszczególnych wyobra-
żeń. Przy zachowaniu takich samych proporcji i podobnym kanonie po-
staci figury różnią się ukształtowaniem draperii, charakterystyką twarzy
i modelunkiem włosów. Według tych kryteriów zostały one przez Sulewską
II. 20. Św. Jakub Młodszy,
fot. Lech Łopuski
19 Ibidem, s. 76, 233.
20 Beata Krasucka, Jakub Młodszy Apostoł. Ikonografia [w:] Encyklopedia katolicka, t. 7,
Lublin 1997, szp. 706. Św. Jakub Młodszy od czasów Orygenesa był utożsamiany (błędnie, jak
się dziś uważa) z Jakubem Bratem Pańskim, zwanym Sprawiedliwym lub Mniejszym, stojącym
na czele Kościoła jerozolimskiego, który według tekstu Hegezypa przekazanego przez Euzebiusza
z Cezarei, zginął zrzucony ze szczytu świątyni, a następnie dobity przez pewnego tkacza (folusz-
nika), por. Roman Bartnicki, Jakub Brat Pański [w:] Encyklopedia katolicka, t. 7, Lublin 1997,
szp. 703; Donald Attwater, Catherine R. John, Dykcjonarz świętych, Wrocław 1997, s. 199-200.
149