DOI article:
Jakubowski, Jakub: "Musaeum Gottwaldianum" ze zbiorów Biblioteki Politechniki Gdańskiej i wydawnicze losy dzieła Christophorusa Gottwaldta (1636 - 1700) w XVIII w.
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.43438#0123
Oprócz gabinetu anatomicznego warsztat pracy naukowej gdańskiego przy-
rodnika musiał zatem obejmować osobny gabinet kolekcjonerski, być może
przylegający do tego pierwszego (na ścianie po prawej stronie przedstawiono
zamknięte drzwi). Na sześciu ilustracjach udokumentowano bogate instru-
mentarium anatomiczne autora (por. il. 3), narzędzia do rysowania i malowa-
nia oraz skrzynię, przeznaczoną do przechowywania narzędzi anatomicznych.
Większość rycin anatomicznych w albumie Musaeum Gottwaldianum charak-
teryzuje naukowy obiektywizm, pozwalający określić wizerunki jako przezroczy-
ste, czytelne, jasne i oczywiste94. W nowożytnej ilustracji przyrodniczej podob-
ny efekt uzyskiwano, ukazując obiekty na neutralnym tle tablicy ilustracyjnej
z wykorzystaniem oszczędnego modelunku światłocieniowego, zwykle wyko-
nanego w taki sposób, jakby światło padało z góry od lewej strony95. W Mu-
saeum Gottwaldianum w nielicznych przypadkach wizerunek obiektu został
przedstawiony na tle karty papieru, przytwierdzonej za pomocą gwoździ
do schematycznie zarysowanego podłoża (por. il. 5). Ilustracje takie speł-
niały informacyjno-rzeczową funkcję, zorientowaną na obiektywne przed-
stawienie przedmiotu i jego fizycznych cech96. Jednocześnie w otwarty spo-
sób nawiązywały do prac malarskich, ukazujących cartellina (arkusze, kartki,
zeszyty) w kompozycjach nazywanych quodlibeta97. Malarstwo tego typu,
spopularyzowane w Holandii około 1660 r., odpowiadało na potrzeby ko-
lekcjonerskich środowisk patrycjuszowskich i zapotrzebowanie na obrazy-
-zabawki98. Odbiorca rycin Musaeum Gottwaldianum, wykorzystujących
karty i arkusze papieru jako tło tablic ilustracyjnych, podlega złudzeniu
przyglądania się nie samym obiektom, lecz ich rysunkowym reprezenta-
cjom, wykonanym z natury i rozpostartym na blacie stołu, służącego prze-
prowadzaniu sekcji. W ten sposób ilustracja rozumiana jako ancilla scien-
tiae, nawiązując do cyklu badanie - rysowanie - rytowanie, ukazuje dzieło
naukowe jako zwieńczenie poznawczych i artystycznych wysiłków autora.
Podkreślanie wieloetapowego procesu powstawania ilustracji przyrodni-
czej wywodzi się z tradycji epoki renesansu99. Dotychczasowe badania nad
94 Cechy stylu nowożytnej ilustracji przyrodniczej charakteryzują m.in. Peter S. Dance
i Elia T. Ben-Ari, zob. The Art ofNatural History: Animal Illustrators and their Works, New York
1978, s. 148; Elia T. Ben-Ari, Better than a Thousand Words: Botanical Artists Blend Science and
Aesthetics, „Bio Science” 1999, nr 9, s. 605.
95 Na temat konwencji i reguł wykonywania dawnej ilustracji przyrodniczej zob. Her-
mann Schlegel, Zweck und Eigenschaften naturkundlicher Illustration [w:] Nissen, Die zoologi-
sche Buchillustration..., Bd. 2, s. 232-235.
96 Ewa Chojecka, Znaczenie kulturowe grafiki polskiej XVI wieku [w:] Dawna książka i kul-
tura, red. Stanisław Grzeszczuk, Alodia Kawecka-Gryczowa, Wrocław 1975, s. 91.
97 Antoni Ziemba, Iluzja a realizm: gra z widzem w sztuce holenderskiej 1580-1660, War-
szawa 2005, s. 220.
98 Ibidem, s. 221.
99 Proces został zilustrowany w dziele Leonharta Fuchsa De historia stirpium commentarii
(Basileae 1542) - na frontispisie tego renesansowego zielnika przedstawiono postaci i podział
Musaeum...
117
rodnika musiał zatem obejmować osobny gabinet kolekcjonerski, być może
przylegający do tego pierwszego (na ścianie po prawej stronie przedstawiono
zamknięte drzwi). Na sześciu ilustracjach udokumentowano bogate instru-
mentarium anatomiczne autora (por. il. 3), narzędzia do rysowania i malowa-
nia oraz skrzynię, przeznaczoną do przechowywania narzędzi anatomicznych.
Większość rycin anatomicznych w albumie Musaeum Gottwaldianum charak-
teryzuje naukowy obiektywizm, pozwalający określić wizerunki jako przezroczy-
ste, czytelne, jasne i oczywiste94. W nowożytnej ilustracji przyrodniczej podob-
ny efekt uzyskiwano, ukazując obiekty na neutralnym tle tablicy ilustracyjnej
z wykorzystaniem oszczędnego modelunku światłocieniowego, zwykle wyko-
nanego w taki sposób, jakby światło padało z góry od lewej strony95. W Mu-
saeum Gottwaldianum w nielicznych przypadkach wizerunek obiektu został
przedstawiony na tle karty papieru, przytwierdzonej za pomocą gwoździ
do schematycznie zarysowanego podłoża (por. il. 5). Ilustracje takie speł-
niały informacyjno-rzeczową funkcję, zorientowaną na obiektywne przed-
stawienie przedmiotu i jego fizycznych cech96. Jednocześnie w otwarty spo-
sób nawiązywały do prac malarskich, ukazujących cartellina (arkusze, kartki,
zeszyty) w kompozycjach nazywanych quodlibeta97. Malarstwo tego typu,
spopularyzowane w Holandii około 1660 r., odpowiadało na potrzeby ko-
lekcjonerskich środowisk patrycjuszowskich i zapotrzebowanie na obrazy-
-zabawki98. Odbiorca rycin Musaeum Gottwaldianum, wykorzystujących
karty i arkusze papieru jako tło tablic ilustracyjnych, podlega złudzeniu
przyglądania się nie samym obiektom, lecz ich rysunkowym reprezenta-
cjom, wykonanym z natury i rozpostartym na blacie stołu, służącego prze-
prowadzaniu sekcji. W ten sposób ilustracja rozumiana jako ancilla scien-
tiae, nawiązując do cyklu badanie - rysowanie - rytowanie, ukazuje dzieło
naukowe jako zwieńczenie poznawczych i artystycznych wysiłków autora.
Podkreślanie wieloetapowego procesu powstawania ilustracji przyrodni-
czej wywodzi się z tradycji epoki renesansu99. Dotychczasowe badania nad
94 Cechy stylu nowożytnej ilustracji przyrodniczej charakteryzują m.in. Peter S. Dance
i Elia T. Ben-Ari, zob. The Art ofNatural History: Animal Illustrators and their Works, New York
1978, s. 148; Elia T. Ben-Ari, Better than a Thousand Words: Botanical Artists Blend Science and
Aesthetics, „Bio Science” 1999, nr 9, s. 605.
95 Na temat konwencji i reguł wykonywania dawnej ilustracji przyrodniczej zob. Her-
mann Schlegel, Zweck und Eigenschaften naturkundlicher Illustration [w:] Nissen, Die zoologi-
sche Buchillustration..., Bd. 2, s. 232-235.
96 Ewa Chojecka, Znaczenie kulturowe grafiki polskiej XVI wieku [w:] Dawna książka i kul-
tura, red. Stanisław Grzeszczuk, Alodia Kawecka-Gryczowa, Wrocław 1975, s. 91.
97 Antoni Ziemba, Iluzja a realizm: gra z widzem w sztuce holenderskiej 1580-1660, War-
szawa 2005, s. 220.
98 Ibidem, s. 221.
99 Proces został zilustrowany w dziele Leonharta Fuchsa De historia stirpium commentarii
(Basileae 1542) - na frontispisie tego renesansowego zielnika przedstawiono postaci i podział
Musaeum...
117