DOI Artikel:
Kruk, Mirosław Piotr: Chrystus Pantokrator na gemmie bizantyńskiej z kościoła pw. NMP Królowej Polski w Kruszynie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43445#0011
Mirosław Piotr Kruk
Chrystus Pantokrator na gemmie bizantyńskiej
z kościoła pw. NMP Królowej Polski w Kruszynie1
Gemma z przedstawieniem Chrystusa Pantokratora z kościoła pw. NMP Królowej
Polski w Kruszynie należy do bardzo cennych przykładów drobnej plastyki bizan-
tyńskiej. Jak w wielu podobnych przypadkach niewielki przedmiot wprawiono
wtórnie w dzieło złotnicze warsztatu zachodniego - w późnogotycki pacyfikał dato-
wany na pierwszą połowę XVI w.2 (il. 1-3), który jeszcze do niedawna znajdował
się we wspomnianym kościele, a obecnie przechowywany jest w Muzeum Diece-
zjalnym we Włocławku. Pacyfikał wzmiankowany był po raz pierwszy w 1988 r.
w Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce3, a w 1991 r. został udostępniony na wysta-
wie Skarby diecezji włocławskiej i opisany w towarzyszącym jej katalogu4. Jedynie
pierwsza ze wspomnianych publikacji zawiera informację o wprawionej w dzieło
złotnicze gemmie. Kamea ujawniona została następnie w trakcie kwerendy bizan-
tyników w zbiorach kościelnych i muzealnych, zaplanowanej i wykonanej pod
kierunkiem prof. Anny Różyckiej Bryzek przez dr. Michała Myślińskiego w latach
dziewięćdziesiątych minionego wieku w ramach programu badawczego Insty-
tutu Historii Sztuki UJ. Myśliński opisał zabytek w artykule podsumowującym
kwerendę w „Biuletynie Historii Sztuki” z 2006 r.5, lecz nie załączył ilustracji.
1 Tekst jest zmodyfikowaną wersją referatu wygłoszonego w Szamotułach 10.05.2012 r.
na konferencji Obraz świętości - świętość w obrazie, zorganizowanej przez Instytut Filologii Sło-
wiańskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Muzeum-Zamek Górków w Sza-
motułach. Referat odczytany został także w języku angielskim 7.09.2012 r. w Krakowie, w trakcie
sympozjum Mimesis in Byzantine Art - Classical, Realistic or Imitative, zorganizowanego przez
Instytut Historii Sztuki i Kultury Uniwersytetu im. Jana Pawła II w Krakowie we współpracy
z Instytutem Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego pod patronatem Komisji Bizanty-
nologicznej Komitetu Nauk o Kulturze Antyku Polskiej Akademii Nauk. Opublikowany został
w wersji angielskiej w czasopiśmie „Apulum” w 2015 r.
2 Chrystus Pantokrator, gemma (kamea), ametyst (?), Konstantynopol (?), koniec XI w.
lub początek XIII w., wtórnie wprawiona w pacyfikał na początku XVI w., srebro złocone, odle-
wane, rytowane, kameryzowane, wys. 56 cm, szer. 21,5 cm, śr. stopy 17 cm, pochodzi z kościoła
pw. NMP Królowej Polski w Kruszynie, Włocławek, Muzeum Diecezjalne, nr inw. MG-2543;
Skarby diecezji włocławskiej [katalog wystawy], red. Marek Zapędowski, Włocławek 1991, s. 79,
kat. 50, tabl. XI. Zabytek pozostawał wówczas jeszcze w kościele.
3 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 11, Dawne województwo bydgoskie, red. Tadeusz
Chrzanowski i Marian Kornecki, z. 18, Włocławek i okolice, oprać. Wanda Puget i in., Warszawa
1988, s. 147, il. 460.
4 Skarby diecezji włocławskiej...
Michał Myśliński, Gemmy późnoantyczne i bizantyńskie w polskich kolekcjach muzealnych,
„Biuletyn Historii Sztuki” 2006, t. 68, nr 2, s. 230.
5
Chrystus Pantokrator na gemmie bizantyńskiej
z kościoła pw. NMP Królowej Polski w Kruszynie1
Gemma z przedstawieniem Chrystusa Pantokratora z kościoła pw. NMP Królowej
Polski w Kruszynie należy do bardzo cennych przykładów drobnej plastyki bizan-
tyńskiej. Jak w wielu podobnych przypadkach niewielki przedmiot wprawiono
wtórnie w dzieło złotnicze warsztatu zachodniego - w późnogotycki pacyfikał dato-
wany na pierwszą połowę XVI w.2 (il. 1-3), który jeszcze do niedawna znajdował
się we wspomnianym kościele, a obecnie przechowywany jest w Muzeum Diece-
zjalnym we Włocławku. Pacyfikał wzmiankowany był po raz pierwszy w 1988 r.
w Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce3, a w 1991 r. został udostępniony na wysta-
wie Skarby diecezji włocławskiej i opisany w towarzyszącym jej katalogu4. Jedynie
pierwsza ze wspomnianych publikacji zawiera informację o wprawionej w dzieło
złotnicze gemmie. Kamea ujawniona została następnie w trakcie kwerendy bizan-
tyników w zbiorach kościelnych i muzealnych, zaplanowanej i wykonanej pod
kierunkiem prof. Anny Różyckiej Bryzek przez dr. Michała Myślińskiego w latach
dziewięćdziesiątych minionego wieku w ramach programu badawczego Insty-
tutu Historii Sztuki UJ. Myśliński opisał zabytek w artykule podsumowującym
kwerendę w „Biuletynie Historii Sztuki” z 2006 r.5, lecz nie załączył ilustracji.
1 Tekst jest zmodyfikowaną wersją referatu wygłoszonego w Szamotułach 10.05.2012 r.
na konferencji Obraz świętości - świętość w obrazie, zorganizowanej przez Instytut Filologii Sło-
wiańskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Muzeum-Zamek Górków w Sza-
motułach. Referat odczytany został także w języku angielskim 7.09.2012 r. w Krakowie, w trakcie
sympozjum Mimesis in Byzantine Art - Classical, Realistic or Imitative, zorganizowanego przez
Instytut Historii Sztuki i Kultury Uniwersytetu im. Jana Pawła II w Krakowie we współpracy
z Instytutem Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego pod patronatem Komisji Bizanty-
nologicznej Komitetu Nauk o Kulturze Antyku Polskiej Akademii Nauk. Opublikowany został
w wersji angielskiej w czasopiśmie „Apulum” w 2015 r.
2 Chrystus Pantokrator, gemma (kamea), ametyst (?), Konstantynopol (?), koniec XI w.
lub początek XIII w., wtórnie wprawiona w pacyfikał na początku XVI w., srebro złocone, odle-
wane, rytowane, kameryzowane, wys. 56 cm, szer. 21,5 cm, śr. stopy 17 cm, pochodzi z kościoła
pw. NMP Królowej Polski w Kruszynie, Włocławek, Muzeum Diecezjalne, nr inw. MG-2543;
Skarby diecezji włocławskiej [katalog wystawy], red. Marek Zapędowski, Włocławek 1991, s. 79,
kat. 50, tabl. XI. Zabytek pozostawał wówczas jeszcze w kościele.
3 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 11, Dawne województwo bydgoskie, red. Tadeusz
Chrzanowski i Marian Kornecki, z. 18, Włocławek i okolice, oprać. Wanda Puget i in., Warszawa
1988, s. 147, il. 460.
4 Skarby diecezji włocławskiej...
Michał Myśliński, Gemmy późnoantyczne i bizantyńskie w polskich kolekcjach muzealnych,
„Biuletyn Historii Sztuki” 2006, t. 68, nr 2, s. 230.
5