DOI Artikel:
Kaczmarska, Karolina: Zespół gmachów sądowych przy ulicy Nowe Ogrody w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43445#0134
Karolina Kaczmarska
Zespół gmachów sądowych
przy ulicy Nowe Ogrody w Gdańsku
Na ostatnie lata XIX w. przypadał najbardziej wzmożony okres inicjatyw budow-
lanych na terenach ośrodków Prus Zachodnich, w tym m.in. Gdańska. Miasto
rozwijało się wówczas niezwykle szybko nie tylko pod względem ekonomicz-
nym i gospodarczym, lecz także społecznym. W Cesarstwie Niemieckim już
od dawna dbano o odpowiednią oprawę ważnych przedsięwzięć architekto-
nicznych (w tym gmachów sądowych), zwłaszcza w czasach rządów Fryde-
ryka Wilhelma II Pruskiego, który sztukę darzył specjalnym zainteresowaniem.
Uwaga władcy skupiała się głównie na architekturze, która służyć miała przede
wszystkim polityce1. Budowa zespołu gmachów sądowych w Gdańsku przy ulicy
Nowe Ogrody przypadała właśnie na ten okres.
Gdańskie sądownictwo i ustrój ewoluowały na przestrzeni lat wraz ze zmianą
rządów i państw, w granicach których działały. Zgodnie ze średniowiecznym pra-
wem władza sądownicza sprawowana była w ratuszach bądź specjalnych podcie-
niach sądowniczych, znajdujących się w centralnym punkcie miasta - na rynku
lub placu miejskim. W początkowym okresie istnienia Gdańska, składającego się
wówczas z czterech odrębnych organizmów miejskich, sądy i rady funkcjonowały
w czterech ratuszach: Głównego i Starego Miasta oraz Osieku i Młodego Miasta.
Od schyłku XV w. ważniejsze sprawy rozstrzygano we wnętrzach Dworu Artusa2.
Jednak dopiero około 1530 r. obradujące dotychczas w ratuszu sądy Głównego
Miasta przeniosły się najpierw na przedproże, a następnie do środka Dworu3.
W 1549 r. rada miejska nabyła parcelę przy Długim Targu 45 i najprawdopodob-
niej od razu przystąpiła do budowy siedziby ławy miejskiej zwanej później Starym
Domem Ławy4. W 1709 r. miasto nabyło kamienicę przy Długim Targu 43 - także
w bezpośrednim sąsiedztwie Dworu Artusa - na kolejną siedzibę ławy, którą
oddano do użytku w 1713 r. jako Nowy Dom Ławy5.
1 Prussia. Art and Architecture, red. Gert Streidt, Peter Feierabend, Kolonia 1999, s. 281.
2 Edwin Rozenkranz, Gdańska archeologia prawna, Gdańsk 1993, s. 31-33.
3 Janusz Kowalski, Ryszard Massalski, Jerzy Stankiewicz, Rozwój urbanistyczny i architek-
toniczny Gdańska [w:] Gdańsk: jego dzieje i kultura, Warszawa 1969, s. 196; Maria Bogucka,
Funkcje społeczno-polityczne ratusza Głównego Miasta w Gdańsku do końca XVIII w. [w:J Ratusz
w miastach północnej Europy. Materiały z sesji Ratusz w miastach nadbałtyckich, red. Stanisław
Latour, Gdańsk 1997, s. 85; Rozenkranz, Gdańska archeologia..., s. 89.
4 Kowalski, Massalski, Stankiewicz, Rozwój urbanistyczny..., s. 196; Bogucka, Funkcje społeczno-
-polityczne ratusza..., s. 85; Katalog Zabytków Sztuki w Polsce [dalej: KZSP], Seria Nowa, t. 8, Miasto
Gdańsk, z. 1, Główne Miasto, red. Barbara Roli, Iwona Strzelecka, Warszawa 2006, s. 261.
5 Kowalski, Massalski, Stankiewicz, Rozwój urbanistyczny..., s. 196; Czesława Betlejewska,
Nowy Dom Ławy tzw. Sień Gdańska, „Jantarowe Szlaki” 1994, nr 3, s. 18; Bogucka, Funkcje
społeczno-polityczne ratusza..., s. 85; KZSP, s. 258.
128
Zespół gmachów sądowych
przy ulicy Nowe Ogrody w Gdańsku
Na ostatnie lata XIX w. przypadał najbardziej wzmożony okres inicjatyw budow-
lanych na terenach ośrodków Prus Zachodnich, w tym m.in. Gdańska. Miasto
rozwijało się wówczas niezwykle szybko nie tylko pod względem ekonomicz-
nym i gospodarczym, lecz także społecznym. W Cesarstwie Niemieckim już
od dawna dbano o odpowiednią oprawę ważnych przedsięwzięć architekto-
nicznych (w tym gmachów sądowych), zwłaszcza w czasach rządów Fryde-
ryka Wilhelma II Pruskiego, który sztukę darzył specjalnym zainteresowaniem.
Uwaga władcy skupiała się głównie na architekturze, która służyć miała przede
wszystkim polityce1. Budowa zespołu gmachów sądowych w Gdańsku przy ulicy
Nowe Ogrody przypadała właśnie na ten okres.
Gdańskie sądownictwo i ustrój ewoluowały na przestrzeni lat wraz ze zmianą
rządów i państw, w granicach których działały. Zgodnie ze średniowiecznym pra-
wem władza sądownicza sprawowana była w ratuszach bądź specjalnych podcie-
niach sądowniczych, znajdujących się w centralnym punkcie miasta - na rynku
lub placu miejskim. W początkowym okresie istnienia Gdańska, składającego się
wówczas z czterech odrębnych organizmów miejskich, sądy i rady funkcjonowały
w czterech ratuszach: Głównego i Starego Miasta oraz Osieku i Młodego Miasta.
Od schyłku XV w. ważniejsze sprawy rozstrzygano we wnętrzach Dworu Artusa2.
Jednak dopiero około 1530 r. obradujące dotychczas w ratuszu sądy Głównego
Miasta przeniosły się najpierw na przedproże, a następnie do środka Dworu3.
W 1549 r. rada miejska nabyła parcelę przy Długim Targu 45 i najprawdopodob-
niej od razu przystąpiła do budowy siedziby ławy miejskiej zwanej później Starym
Domem Ławy4. W 1709 r. miasto nabyło kamienicę przy Długim Targu 43 - także
w bezpośrednim sąsiedztwie Dworu Artusa - na kolejną siedzibę ławy, którą
oddano do użytku w 1713 r. jako Nowy Dom Ławy5.
1 Prussia. Art and Architecture, red. Gert Streidt, Peter Feierabend, Kolonia 1999, s. 281.
2 Edwin Rozenkranz, Gdańska archeologia prawna, Gdańsk 1993, s. 31-33.
3 Janusz Kowalski, Ryszard Massalski, Jerzy Stankiewicz, Rozwój urbanistyczny i architek-
toniczny Gdańska [w:] Gdańsk: jego dzieje i kultura, Warszawa 1969, s. 196; Maria Bogucka,
Funkcje społeczno-polityczne ratusza Głównego Miasta w Gdańsku do końca XVIII w. [w:J Ratusz
w miastach północnej Europy. Materiały z sesji Ratusz w miastach nadbałtyckich, red. Stanisław
Latour, Gdańsk 1997, s. 85; Rozenkranz, Gdańska archeologia..., s. 89.
4 Kowalski, Massalski, Stankiewicz, Rozwój urbanistyczny..., s. 196; Bogucka, Funkcje społeczno-
-polityczne ratusza..., s. 85; Katalog Zabytków Sztuki w Polsce [dalej: KZSP], Seria Nowa, t. 8, Miasto
Gdańsk, z. 1, Główne Miasto, red. Barbara Roli, Iwona Strzelecka, Warszawa 2006, s. 261.
5 Kowalski, Massalski, Stankiewicz, Rozwój urbanistyczny..., s. 196; Czesława Betlejewska,
Nowy Dom Ławy tzw. Sień Gdańska, „Jantarowe Szlaki” 1994, nr 3, s. 18; Bogucka, Funkcje
społeczno-polityczne ratusza..., s. 85; KZSP, s. 258.
128