DOI Artikel:
Kaczmarska, Karolina: Zespół gmachów sądowych przy ulicy Nowe Ogrody w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43445#0135
Powołany do żyda w 1793 r. Królewski Sąd Miejski (Konigliche Stadtgericht)
jeszcze przez pewien czas mieścił się w Nowym Domu Ławy przy Długim
Targu 43 (Langer Markt 43). Wkrótce jednak rozpoczęto poszukiwania
większej siedziby. Było to spowodowane wejściem w życie 3 czerwca 1794 r.
nowych zasad rozdzielających - po raz pierwszy w historii Gdańska - admi-
nistrację od sądownictwa. Kiedy próby zakupienia kamienicy przy ulicy
Chlebnickiej 3 (Brotbankergasse) nie powiodły się, władze zadecydowały
ostatecznie o umieszczeniu instytucji sądu w Ratuszu Staromiejskim, o czym
świadczy projekt przebudowy Ratusza na siedzibę sądów, wykonany przez
architekta miejskiego Carla Samuela Helda w dniu 27 stycznia 1801 r. Osta-
tecznie władze umieściły tam w 1803 r. Sąd Krajowy i Miejski (Land- und
Stadtgerichts)6.
W latach 1859-1862 Ratusz Staromiejski połączono łącznikiem z nowo
wzniesionym na jego tyłach historyzującym masywnym budynkiem sądowym7.
Była to prosta, przykryta płaskim dachem, trzykondygnacyjna, podpiwniczona
budowla na planie wydłużonego prostokąta. Każda kondygnacja otrzymała rząd
okien identycznej wielkości i tego samego kształtu. Aby upodobnić oba budynki
do siebie, ich dolne kondygnacje ozdobiono tynkiem imitującym boniowanie8
(il. 1). Fasadę gmachu sądowego zaprojektował najprawdopodobniej Friedrich
August Stiller9. Na pierwszym piętrze sądu działał wydział do spraw gruntów,
a na drugim - urząd zajmujący się kwestiami opieki społecznej oraz sprawami
testamentowymi i dziedziczenia10.
Od przejścia w 1814 r. pod jurysdykcję Prus aparat sądowniczy miasta
wciąż się rozrastał - wprowadzono m.in. sądy przysięgły i ławniczy. W tym
samym roku Królewski Sąd Miejski (Kdnigliche Stadtgerichf) zmienił nazwę
na Sąd Miejski i Krajowy (Stadt- und Landgericht), a pod sądy gdańskie zaczął
podlegać znacznie większy obszar terytorialny niż dotychczas. Pojawiła się
więc konieczność zbudowania nowej siedziby. Zadecydowano o wznie-
sieniu nowego gmachu przy ulicy Nowe Ogrody (Neugarten). Na jego
tyłach - od strony ulicy Kurkowej (Schie|3stange) - planowano postawienie
nowego więzienia. Na początku XIX w. znajdowało się tutaj bowiem niewielkie
więzienie z 12 celami11. Projekt kompleksu sporządzili w latach 1854-1855
gdański budowniczy (Bauinspektor) Donner oraz Rządowy Radca Budowlany
6 Rudolph Genee, Danzigs alterthilmliche Gebaude, Danzig 1857, s. 3.
Fritz Wernick, Danzig. Ein Fiihrer durch die Stadt und ihre Umgegend, Danzig 1873, s. 33.
8 Jadwiga Habela, Ratusz Staromiejski w Gdańsku, Gdańsk 1975, s. 38; Wiesław Grusz-
kowski, Przemiany urbanistyczne i architektoniczne [w:] Historia Gdańska, t. 4, cz. 1,1815-1920,
red. Edmund Cieślak, Sopot 1998, s. 15.
9 Verzeichnis der Entwilrfe und Bauausfilhrungen von A. Stiller, „Zeitschrift fur Bauwesen”
1865, nr 11-12, s. 512.
10 Neues AdreBbuch und Seine Vororte, III. Theil, III. Kdnigliche Justizbehórden, Danzig,
1897, s. 38-40.
" Das neue Land- und Amtsgerichtgebaude in Danzig, „Zeitschrift fur Bauwesen” 1913,
nr 4-6, s. 205-206.
Zespół
gmachów
sądowych...
129
jeszcze przez pewien czas mieścił się w Nowym Domu Ławy przy Długim
Targu 43 (Langer Markt 43). Wkrótce jednak rozpoczęto poszukiwania
większej siedziby. Było to spowodowane wejściem w życie 3 czerwca 1794 r.
nowych zasad rozdzielających - po raz pierwszy w historii Gdańska - admi-
nistrację od sądownictwa. Kiedy próby zakupienia kamienicy przy ulicy
Chlebnickiej 3 (Brotbankergasse) nie powiodły się, władze zadecydowały
ostatecznie o umieszczeniu instytucji sądu w Ratuszu Staromiejskim, o czym
świadczy projekt przebudowy Ratusza na siedzibę sądów, wykonany przez
architekta miejskiego Carla Samuela Helda w dniu 27 stycznia 1801 r. Osta-
tecznie władze umieściły tam w 1803 r. Sąd Krajowy i Miejski (Land- und
Stadtgerichts)6.
W latach 1859-1862 Ratusz Staromiejski połączono łącznikiem z nowo
wzniesionym na jego tyłach historyzującym masywnym budynkiem sądowym7.
Była to prosta, przykryta płaskim dachem, trzykondygnacyjna, podpiwniczona
budowla na planie wydłużonego prostokąta. Każda kondygnacja otrzymała rząd
okien identycznej wielkości i tego samego kształtu. Aby upodobnić oba budynki
do siebie, ich dolne kondygnacje ozdobiono tynkiem imitującym boniowanie8
(il. 1). Fasadę gmachu sądowego zaprojektował najprawdopodobniej Friedrich
August Stiller9. Na pierwszym piętrze sądu działał wydział do spraw gruntów,
a na drugim - urząd zajmujący się kwestiami opieki społecznej oraz sprawami
testamentowymi i dziedziczenia10.
Od przejścia w 1814 r. pod jurysdykcję Prus aparat sądowniczy miasta
wciąż się rozrastał - wprowadzono m.in. sądy przysięgły i ławniczy. W tym
samym roku Królewski Sąd Miejski (Kdnigliche Stadtgerichf) zmienił nazwę
na Sąd Miejski i Krajowy (Stadt- und Landgericht), a pod sądy gdańskie zaczął
podlegać znacznie większy obszar terytorialny niż dotychczas. Pojawiła się
więc konieczność zbudowania nowej siedziby. Zadecydowano o wznie-
sieniu nowego gmachu przy ulicy Nowe Ogrody (Neugarten). Na jego
tyłach - od strony ulicy Kurkowej (Schie|3stange) - planowano postawienie
nowego więzienia. Na początku XIX w. znajdowało się tutaj bowiem niewielkie
więzienie z 12 celami11. Projekt kompleksu sporządzili w latach 1854-1855
gdański budowniczy (Bauinspektor) Donner oraz Rządowy Radca Budowlany
6 Rudolph Genee, Danzigs alterthilmliche Gebaude, Danzig 1857, s. 3.
Fritz Wernick, Danzig. Ein Fiihrer durch die Stadt und ihre Umgegend, Danzig 1873, s. 33.
8 Jadwiga Habela, Ratusz Staromiejski w Gdańsku, Gdańsk 1975, s. 38; Wiesław Grusz-
kowski, Przemiany urbanistyczne i architektoniczne [w:] Historia Gdańska, t. 4, cz. 1,1815-1920,
red. Edmund Cieślak, Sopot 1998, s. 15.
9 Verzeichnis der Entwilrfe und Bauausfilhrungen von A. Stiller, „Zeitschrift fur Bauwesen”
1865, nr 11-12, s. 512.
10 Neues AdreBbuch und Seine Vororte, III. Theil, III. Kdnigliche Justizbehórden, Danzig,
1897, s. 38-40.
" Das neue Land- und Amtsgerichtgebaude in Danzig, „Zeitschrift fur Bauwesen” 1913,
nr 4-6, s. 205-206.
Zespół
gmachów
sądowych...
129