DOI article:
Kruk, Mirosław Piotr: Chrystus Pantokrator na gemmie bizantyńskiej z kościoła pw. NMP Królowej Polski w Kruszynie
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.43445#0025
monasterze39 (il. 8). Wydaje się, że reprezentowany w tym zabytku typ fizjono-
miczny jest najbliższy omawianemu dziełu. W obu przypadkach zwraca też uwagę
podobieństwo wizerunku Chrystusa do wyrobów limuzyjskich z początku XIII w.
- jest to twarz z podobnie wypukłymi oczami, silnie zarysowanym nosem oraz
wyraziście zaznaczonym wąsem i krótkimi, ściągniętymi ustami40.
Należy zwrócić również uwagę na niemal powszechną praktykę wtórnego
wykorzystania gemm średniobizantyńskich, które - podobnie jak gemmy
antyczne - wprawiano w czasach nowożytnych w nowe oprawy. Były to dzieła
drobne - łatwe w translokacji i stąd rzadko posiadające wiarygodne metryki.
Opisywana gemma jest bardzo cennym uzupełnieniem korpusu wielkiej
liczby podobnych dzieł, łączonych na ogół z pracowniami Konstantynopola,
a rozproszonych obecnie w całej Europie. Jest też świadectwem przywiązania
do jednego z najważniejszych typów przedstawieniowych w sztuce chrześci-
jańskiej, który przez kolejne stulecia przywoływano w sporach dotyczących
prawomocności sporządzania wizerunku Boga.
Byzantine Gem with Christ Pantocrator from the Roman Catholic
Church in Kruszyn
The Byzantine gem with Christ Pantocrator as a smali object was set secondarily
in the late-Gothic ostulatory dated to the lst half of the 16th century, preserved in the
Church of Virgin Mary Queen of Poland in Kruszyn and now deposited in the Diocesan
Museum in Włocławek, Northern Poland. Its materiał was identified as amethyst and
its dating varied from the late 1 lth c. to the early 13th c. The gem constitutes a valuable
addition to the large collection of similar works linked generally with Constantinople
workshops, which are now dispersed throughout entire Europę. It is also an evidence
of the attachment to one of the most important representation types in Christian art
that was recalled in the disputes regarding the legitimization of creating God’s images
carried from the dawn of Christianity.
Some similar works of art are preserved inter alia in the Museum of Applied Art
in Belgrade, in the Great Lavra Monastery on Mount Athos, and in the Moscow Kremlin.
What needs to be remembered is the fact that such works were plundered during the
4th Crusade, while their masses translocated to Venice where they became objects of
imitations. Finally, the gems from the Middle Byzantine period were commonly used
39 Chrystus Pantokrator, gemma (kamea), kryształ górski, XII w., Góra Athos, Wielka Ławra;
Karta Ao(3£p6ov-Toryapi5a, Bv(avTivoc; oraupoc; pe Kapeouę ort Movt rtę Meyiortę Aaupaę.
Acptepopa orr| pvtpt rou Zortpt Ktcraa, 0eaoaXovtKt (Katia Loverdou-Tsigarida, Byzantinos stauros
me kameous sti Moni tis Megistis Lauras. Afieroma ste mnimi tou Sotiri Kissa, Thessaloniki)
2001, s. 256, il. 5.1. Za jej wskazanie uprzejmie dziękuję prof. Irinie Sterligowej.
40 Chrystus ukrzyżowany, odlew z brązu, złocony, turkusy, Limoges, 1220, Barcelona,
Museu Nacional d’Art de Catalunya; http://www.flickr.eom/photos/27305838@N04/84567
14752/ [dostęp: 26.04.2014]; Chrystus ukrzyżowany, oprawa kodeksu, emalia żłobkowa, odlew,
złocenia, Limoges, XIII w., Nowy Jork, Metropolitan Museum of Art, nr inw. 41.100.177, http://
www.metmuseum.org/Collections/search-the-collections/467749 [dostęp: 26.04.2014],
Chrystus
Pantokrator...
19
miczny jest najbliższy omawianemu dziełu. W obu przypadkach zwraca też uwagę
podobieństwo wizerunku Chrystusa do wyrobów limuzyjskich z początku XIII w.
- jest to twarz z podobnie wypukłymi oczami, silnie zarysowanym nosem oraz
wyraziście zaznaczonym wąsem i krótkimi, ściągniętymi ustami40.
Należy zwrócić również uwagę na niemal powszechną praktykę wtórnego
wykorzystania gemm średniobizantyńskich, które - podobnie jak gemmy
antyczne - wprawiano w czasach nowożytnych w nowe oprawy. Były to dzieła
drobne - łatwe w translokacji i stąd rzadko posiadające wiarygodne metryki.
Opisywana gemma jest bardzo cennym uzupełnieniem korpusu wielkiej
liczby podobnych dzieł, łączonych na ogół z pracowniami Konstantynopola,
a rozproszonych obecnie w całej Europie. Jest też świadectwem przywiązania
do jednego z najważniejszych typów przedstawieniowych w sztuce chrześci-
jańskiej, który przez kolejne stulecia przywoływano w sporach dotyczących
prawomocności sporządzania wizerunku Boga.
Byzantine Gem with Christ Pantocrator from the Roman Catholic
Church in Kruszyn
The Byzantine gem with Christ Pantocrator as a smali object was set secondarily
in the late-Gothic ostulatory dated to the lst half of the 16th century, preserved in the
Church of Virgin Mary Queen of Poland in Kruszyn and now deposited in the Diocesan
Museum in Włocławek, Northern Poland. Its materiał was identified as amethyst and
its dating varied from the late 1 lth c. to the early 13th c. The gem constitutes a valuable
addition to the large collection of similar works linked generally with Constantinople
workshops, which are now dispersed throughout entire Europę. It is also an evidence
of the attachment to one of the most important representation types in Christian art
that was recalled in the disputes regarding the legitimization of creating God’s images
carried from the dawn of Christianity.
Some similar works of art are preserved inter alia in the Museum of Applied Art
in Belgrade, in the Great Lavra Monastery on Mount Athos, and in the Moscow Kremlin.
What needs to be remembered is the fact that such works were plundered during the
4th Crusade, while their masses translocated to Venice where they became objects of
imitations. Finally, the gems from the Middle Byzantine period were commonly used
39 Chrystus Pantokrator, gemma (kamea), kryształ górski, XII w., Góra Athos, Wielka Ławra;
Karta Ao(3£p6ov-Toryapi5a, Bv(avTivoc; oraupoc; pe Kapeouę ort Movt rtę Meyiortę Aaupaę.
Acptepopa orr| pvtpt rou Zortpt Ktcraa, 0eaoaXovtKt (Katia Loverdou-Tsigarida, Byzantinos stauros
me kameous sti Moni tis Megistis Lauras. Afieroma ste mnimi tou Sotiri Kissa, Thessaloniki)
2001, s. 256, il. 5.1. Za jej wskazanie uprzejmie dziękuję prof. Irinie Sterligowej.
40 Chrystus ukrzyżowany, odlew z brązu, złocony, turkusy, Limoges, 1220, Barcelona,
Museu Nacional d’Art de Catalunya; http://www.flickr.eom/photos/27305838@N04/84567
14752/ [dostęp: 26.04.2014]; Chrystus ukrzyżowany, oprawa kodeksu, emalia żłobkowa, odlew,
złocenia, Limoges, XIII w., Nowy Jork, Metropolitan Museum of Art, nr inw. 41.100.177, http://
www.metmuseum.org/Collections/search-the-collections/467749 [dostęp: 26.04.2014],
Chrystus
Pantokrator...
19