DOI Artikel:
Mielnik, Magdalena: Przedstawienia cnót kobiecych w sztuce gdańskiej na tle piśmiennictwa kaznodziejskiego i literatury moralistycznej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43445#0028
Magdalena
Mielnik
- zwłaszcza teksty o skrajnie mizoginicznej wymowie. Jak pisze Heide Wun-
der, koncepcja równości płci jest pojęciem współczesnym, natomiast w epoce
nowożytnej każda płeć miała określone zadania, które łączył wspólny cel, jakim
było pobożne i honorowe życie4.
W tego typu literaturze można jednak z pewnością zaobserwować zgod-
ność oczekiwań wobec kobiety, co odzwierciedlają także sztuki plastyczne.
Podczas gdy wachlarz zalet, jakie powinien posiadać mężczyzna, był dość
szeroki (męstwo, inteligencja, umiejętność wypowiadania się, stałość, uczci-
wość, sprawiedliwość, pobożność, dobra reputacja, poczucie obowiązku)5,
od niewiasty oczekiwano w zasadzie kilku rzeczy - czystości (w rozumieniu
cnotliwości), pobożności, gospodarności, posłuszeństwa i milczenia. Uwa-
żano, że cechy te są niezbędne do wypełnienia jedynej roli, do jakiej kobieta
jest stworzona: roli żony i matki (uznawano, że nawet zakonnica spełnia taką
rolę, ponieważ zostaje poślubiona Chrystusowi)6. Oczekiwano, że jej życie
będzie się koncentrować wokół domu. Marcin Luter twierdził, że niewiasta
powinna dbać o ognisko domowe, ponieważ ma szerokie biodra, czyli szeroki
fundament do siedzenia, prowadzenia domu i wychowywania dzieci7. Vespa-
ziano da Bisticci do Żywotów sławnych mężów dołączył aneks - żywot idealnej
kobiety Alessandry di Bardi (miał to być, jego zdaniem, dowód na to, że nie
jest on, jak mu zarzucano, mizoginem). Badaczom nie udało się ustalić, czy
Alessandra - wzorowa pani domu, oddająca się wyłącznie pracom domowym
i modlitwie, istniała naprawdę, jednak jej postać sporo mówi o ówczesnych
wymaganiach wobec kobiety. Vespaziano wskazał m.in. receptę na udane
wychowanie młodej panny - należy nauczyć ją trzech rzeczy (zgodnie z zale-
ceniami św. Pawła): bojaźni Bożej, milczenia w kościele oraz milczenia w każ-
dym innym miejscu8. „Kwestia niewieścia” była również istotnym tematem
ewangelickiego piśmiennictwa religijnego, jako element propagowania cnót
i obyczajów prawego chrześcijanina9.
Adresowana do kobiet literatura moralistyczna, popularna w całej Europie,
z pewnością znana była również w Gdańsku. Świadczyć o tym może dzieło
Moralia Gedanensia autorstwa Johanna Botsacka10, rektora Gimnazjum Aka-
demickiego w Gdańsku i pastora kościoła św. Trójcy. W wydanej w 1699 r.
4 Wunder, He is the Sun..., s. 207.
5 Neldman, Lessons for ladies..., s. 151.
6 Kate J.P. Lowe, Secular brides and convent brides. Wedding ceremonies in Italy during the
Renaissance and Counter - Reformation [w:] Marriage in Italy 1300-1650, ed. Trevor Dean, Kate
J.P. Lowe, Cambridge 1998, s. 48.
7 Roper, Oedipus and the Devil..., s. 58.
8 Vespaziano da Bisticci, The Vespaziano memoires. Lives of illustrious men of the XVth
century, Toronto 1997, s. 444, 445.
9 Zinnow, Kanon cnót niewieścich..., mpis.
10 Johann Botsack, Moralia Gedanensia, Juxta Seriem Literarum digesta, Oraculis Et Exemplis
Sacrae Scripturae, Patrvmqve Dictis, Allegoriis, Similibus, Historiis Sacris Pariter Et Profanis, Nec Non
Usibus Theologicis, Instructa / c Praefixa est Praefatio Johannis Adami Scherzeri, Francofurti et Lipsiae
22
Mielnik
- zwłaszcza teksty o skrajnie mizoginicznej wymowie. Jak pisze Heide Wun-
der, koncepcja równości płci jest pojęciem współczesnym, natomiast w epoce
nowożytnej każda płeć miała określone zadania, które łączył wspólny cel, jakim
było pobożne i honorowe życie4.
W tego typu literaturze można jednak z pewnością zaobserwować zgod-
ność oczekiwań wobec kobiety, co odzwierciedlają także sztuki plastyczne.
Podczas gdy wachlarz zalet, jakie powinien posiadać mężczyzna, był dość
szeroki (męstwo, inteligencja, umiejętność wypowiadania się, stałość, uczci-
wość, sprawiedliwość, pobożność, dobra reputacja, poczucie obowiązku)5,
od niewiasty oczekiwano w zasadzie kilku rzeczy - czystości (w rozumieniu
cnotliwości), pobożności, gospodarności, posłuszeństwa i milczenia. Uwa-
żano, że cechy te są niezbędne do wypełnienia jedynej roli, do jakiej kobieta
jest stworzona: roli żony i matki (uznawano, że nawet zakonnica spełnia taką
rolę, ponieważ zostaje poślubiona Chrystusowi)6. Oczekiwano, że jej życie
będzie się koncentrować wokół domu. Marcin Luter twierdził, że niewiasta
powinna dbać o ognisko domowe, ponieważ ma szerokie biodra, czyli szeroki
fundament do siedzenia, prowadzenia domu i wychowywania dzieci7. Vespa-
ziano da Bisticci do Żywotów sławnych mężów dołączył aneks - żywot idealnej
kobiety Alessandry di Bardi (miał to być, jego zdaniem, dowód na to, że nie
jest on, jak mu zarzucano, mizoginem). Badaczom nie udało się ustalić, czy
Alessandra - wzorowa pani domu, oddająca się wyłącznie pracom domowym
i modlitwie, istniała naprawdę, jednak jej postać sporo mówi o ówczesnych
wymaganiach wobec kobiety. Vespaziano wskazał m.in. receptę na udane
wychowanie młodej panny - należy nauczyć ją trzech rzeczy (zgodnie z zale-
ceniami św. Pawła): bojaźni Bożej, milczenia w kościele oraz milczenia w każ-
dym innym miejscu8. „Kwestia niewieścia” była również istotnym tematem
ewangelickiego piśmiennictwa religijnego, jako element propagowania cnót
i obyczajów prawego chrześcijanina9.
Adresowana do kobiet literatura moralistyczna, popularna w całej Europie,
z pewnością znana była również w Gdańsku. Świadczyć o tym może dzieło
Moralia Gedanensia autorstwa Johanna Botsacka10, rektora Gimnazjum Aka-
demickiego w Gdańsku i pastora kościoła św. Trójcy. W wydanej w 1699 r.
4 Wunder, He is the Sun..., s. 207.
5 Neldman, Lessons for ladies..., s. 151.
6 Kate J.P. Lowe, Secular brides and convent brides. Wedding ceremonies in Italy during the
Renaissance and Counter - Reformation [w:] Marriage in Italy 1300-1650, ed. Trevor Dean, Kate
J.P. Lowe, Cambridge 1998, s. 48.
7 Roper, Oedipus and the Devil..., s. 58.
8 Vespaziano da Bisticci, The Vespaziano memoires. Lives of illustrious men of the XVth
century, Toronto 1997, s. 444, 445.
9 Zinnow, Kanon cnót niewieścich..., mpis.
10 Johann Botsack, Moralia Gedanensia, Juxta Seriem Literarum digesta, Oraculis Et Exemplis
Sacrae Scripturae, Patrvmqve Dictis, Allegoriis, Similibus, Historiis Sacris Pariter Et Profanis, Nec Non
Usibus Theologicis, Instructa / c Praefixa est Praefatio Johannis Adami Scherzeri, Francofurti et Lipsiae
22