DOI Artikel:
Kobe, Rainer: Isaac van den Blocke, malarz i menonita w Gdańsku na początku XVII w. Czy jest coś menonickiego w jego obrazach Wąska i przestronna droga?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43445#0057
bądź obrazach tablicowych46. Isaac van den Blocke musiał znać przynajmniej
Sąd Ostateczny Hansa Memlinga47,
Choć podobne w podziale na Dobro i Zło, późnośredniowieczne przedstawienia
Sądu Ostatecznego nie należą jednak w ścisłym znaczeniu teologicznym do wyob-
rażeń „rozstajnych dróg”. Sceny te, chociaż powstawały z myślą o ostrzeżeniu
widza, ukazują przede wszystkim przyszłe zdarzenia zapowiedziane w Biblii, czyli
czas ostateczny, gdy umarli wstaną z grobów, aby zyskać osąd, na jaki zasłużyli48.
Zupełnie odmiennie przedstawia się sprawa z późnośredniowiecznymi
wyobrażeniami Tablicy Dziesięciorga Przykazań, która od końca XV w. wisiała
w gdańskim kościele Mariackim49 i którą van den Blocke niewątpliwie znał.
Obrazowe przedstawienie na Tablicy Dziesięciorga Przykazań odnosi się bowiem
do teraźniejszości. Oczy oglądającego kierowane są na wyobrażenia niosące nie-
ustanne ostrzeżenie: wypełnianie przykazań jest dobre, zaś niewypełnianie - złe
(ił. 9). Dydaktyczne podejście w scenach Tablicy Dziesięciorga Przykazań jest
porównywalne do obrazu Przed potopem van den Blocke, tyle że w odwrot-
nym układzie: Dobro jest zawsze po lewej stronie, jak w Sądzie Ostatecznym,
a Zło - po prawej. Ten „klasyczny” układ Dobra i Zła pojawił się także na opi-
sanej już drzeworytowej karcie tytułowej traktatu Dencka. Ze schematu Dobra
i Zła wywodzi się motyw „wąskiej i przestronnej drogi”, pochodzący z siódemgo
rozdziału Ewangelii św. Mateusza50, przedstawiony np. na rycinie wykonanej
według rysunku menonity Karela van Mandera z Haarlemu (ił. 10)51. Menno
Simons użył przykładu z Ewangelii św. Mateusza, robiąc rozróżnienie pomiędzy
„długą i splątaną drogą”52, którą wskazuje „kościół Antychrysta”53, a „wąską drogą”
i „ciasną bramą”, odkrytymi jedynie przez nielicznych54.
46 Na przykład monumentalny fresk z Sądem Ostatecznym Martina Schongauera z około
1490 r. w zachodniej części katedry w Breisach nieopodal Strasburga.
47 W czasach Isaaca van den Błocka ołtarz Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga mieścił się
w kaplicy św. Jerzego w gdańskim kościele Mariackim (obecnie w Muzeum Narodowym w Gdańsku).
48 Mat. 25:31-46; Obj. 20:11-15.
49 Willi Drost, Kunstdenkmaler der Stadt Danzig, Bd. 4, Die Marienkirche in Danzig und
ihre Kunstschatze, Stuttgart 1963, s. 96-97; Ilja M. Veldman, The Old Testament as a morał codę:
Old Testament stories as exempla of the ten commandments, „Simiolus. Netherlands Quarterly for
the History of Art” 1995, nr 4, s. 215-239, tu s. 216-224.
50 Mat. 7. 13-14. Zapewne najstarsze przedstawienie tego tematu z perspektywy reforma-
cyjnej to ołtarz z Mómpelgard Heinricha Fullmauera z około 1540 r., chociaż, jak dowodzi tekst
na obrazie, jeszcze nie w znaczeniu moralizatorskim, ale odnoszącym się do „prawdziwej wiary”,
por. Harasimowicz, Die Bildlichkeit des Pietismus..., s. 195, 202.
51 Gillis van Breen za: Kareł van Mander, Alegoria wąskiej i szerokiej drogi, około 1600 r.,
wymiary: 18,2 cm x 27 cm, rycina (Amsterdam Stichting Het Rijksmuseum, RP-P-BI-4811);
The New Hollstein Dutch & Flemish Etchings and Woodcuts 1450-1700. Kareł van Mander,
oprać. Marjolein Leesberg, Rotterdam 1999, s. 91-92 (no. 88).
52 CWMS, s. 360.
53 Ibidem, s. 739.
54 Ibidem, s. 554. Inne odniesienia do Mat. 7:13 i/lub 14 zob. CWMS, s. 252, 394, 454, 528,
628, 639, 640, 732; cf. Biblical References in Anabaptist Writings, Aylmer, ed. Eldon T. Yoder,
Monroe D. Hochstetler, Ontario 1969, s. 115.
Isaac van den
Blocke...
51
Sąd Ostateczny Hansa Memlinga47,
Choć podobne w podziale na Dobro i Zło, późnośredniowieczne przedstawienia
Sądu Ostatecznego nie należą jednak w ścisłym znaczeniu teologicznym do wyob-
rażeń „rozstajnych dróg”. Sceny te, chociaż powstawały z myślą o ostrzeżeniu
widza, ukazują przede wszystkim przyszłe zdarzenia zapowiedziane w Biblii, czyli
czas ostateczny, gdy umarli wstaną z grobów, aby zyskać osąd, na jaki zasłużyli48.
Zupełnie odmiennie przedstawia się sprawa z późnośredniowiecznymi
wyobrażeniami Tablicy Dziesięciorga Przykazań, która od końca XV w. wisiała
w gdańskim kościele Mariackim49 i którą van den Blocke niewątpliwie znał.
Obrazowe przedstawienie na Tablicy Dziesięciorga Przykazań odnosi się bowiem
do teraźniejszości. Oczy oglądającego kierowane są na wyobrażenia niosące nie-
ustanne ostrzeżenie: wypełnianie przykazań jest dobre, zaś niewypełnianie - złe
(ił. 9). Dydaktyczne podejście w scenach Tablicy Dziesięciorga Przykazań jest
porównywalne do obrazu Przed potopem van den Blocke, tyle że w odwrot-
nym układzie: Dobro jest zawsze po lewej stronie, jak w Sądzie Ostatecznym,
a Zło - po prawej. Ten „klasyczny” układ Dobra i Zła pojawił się także na opi-
sanej już drzeworytowej karcie tytułowej traktatu Dencka. Ze schematu Dobra
i Zła wywodzi się motyw „wąskiej i przestronnej drogi”, pochodzący z siódemgo
rozdziału Ewangelii św. Mateusza50, przedstawiony np. na rycinie wykonanej
według rysunku menonity Karela van Mandera z Haarlemu (ił. 10)51. Menno
Simons użył przykładu z Ewangelii św. Mateusza, robiąc rozróżnienie pomiędzy
„długą i splątaną drogą”52, którą wskazuje „kościół Antychrysta”53, a „wąską drogą”
i „ciasną bramą”, odkrytymi jedynie przez nielicznych54.
46 Na przykład monumentalny fresk z Sądem Ostatecznym Martina Schongauera z około
1490 r. w zachodniej części katedry w Breisach nieopodal Strasburga.
47 W czasach Isaaca van den Błocka ołtarz Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga mieścił się
w kaplicy św. Jerzego w gdańskim kościele Mariackim (obecnie w Muzeum Narodowym w Gdańsku).
48 Mat. 25:31-46; Obj. 20:11-15.
49 Willi Drost, Kunstdenkmaler der Stadt Danzig, Bd. 4, Die Marienkirche in Danzig und
ihre Kunstschatze, Stuttgart 1963, s. 96-97; Ilja M. Veldman, The Old Testament as a morał codę:
Old Testament stories as exempla of the ten commandments, „Simiolus. Netherlands Quarterly for
the History of Art” 1995, nr 4, s. 215-239, tu s. 216-224.
50 Mat. 7. 13-14. Zapewne najstarsze przedstawienie tego tematu z perspektywy reforma-
cyjnej to ołtarz z Mómpelgard Heinricha Fullmauera z około 1540 r., chociaż, jak dowodzi tekst
na obrazie, jeszcze nie w znaczeniu moralizatorskim, ale odnoszącym się do „prawdziwej wiary”,
por. Harasimowicz, Die Bildlichkeit des Pietismus..., s. 195, 202.
51 Gillis van Breen za: Kareł van Mander, Alegoria wąskiej i szerokiej drogi, około 1600 r.,
wymiary: 18,2 cm x 27 cm, rycina (Amsterdam Stichting Het Rijksmuseum, RP-P-BI-4811);
The New Hollstein Dutch & Flemish Etchings and Woodcuts 1450-1700. Kareł van Mander,
oprać. Marjolein Leesberg, Rotterdam 1999, s. 91-92 (no. 88).
52 CWMS, s. 360.
53 Ibidem, s. 739.
54 Ibidem, s. 554. Inne odniesienia do Mat. 7:13 i/lub 14 zob. CWMS, s. 252, 394, 454, 528,
628, 639, 640, 732; cf. Biblical References in Anabaptist Writings, Aylmer, ed. Eldon T. Yoder,
Monroe D. Hochstetler, Ontario 1969, s. 115.
Isaac van den
Blocke...
51