DOI Artikel:
Baran, Maja: Rysunki Giovanniego Battisty Tiepola z kolekcji gdańszczanina Jacoba Kabruna - kilka uwag o ikonografii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43445#0076
Maja Baran
Wątpliwości wzbudza dotychczasowe rozpoznanie ikonograficzne, które
wpisuje wyobrażoną postać w dominującą w przywołanym szkicowniku
tematykę zbuntowanych lub potępionych aniołów. Przedstawiona na rysunku
postać intuicyjnie kojarzy się z Archaniołem Michałem, który strącił zbun-
towane anioły z niebios. Jednak nie posiada ona typowego dla tego archa-
nioła atrybutu - ognistego miecza lub włóczni. Anioł na rysunku Tiepola
trzyma naręcze kwiatów. Pominięcie tego ważnego elementu przy okazji
dotychczasowych badań i tworzenia not katalogowych jest zdumiewające,
tym bardziej że brak atrybutu jest wyraźnie widoczny i nie pozostawia żadnych
wątpliwości. Dopiero George Knox wskazał, że na rysunku przedstawiono
Archanioła Gabriela12, a wyobrażenie stanowi fragment sceny Zwiastowania.
W kontekście stylistycznym pracę Tiepola można porównać ze znajdującym
się na Wawelu obrazem z kolekcji Leona Pinińskiego, przedstawiającym Zwia-
stowanie Marii13. Między owym malowidłem a gdańskim rysunkiem wyraźnie
widoczne są analogie formalne. Zbliżone jest nie tylko upozowanie, lecz przede
wszystkim ogólna koncepcja przedstawienia postaci anioła - w obu wypad-
kach wyobrażonego na obłoku, w luźno opadającej na biodra szacie, z narę-
czem lilii w prawej ręce, podczas gdy lewa wyciągnięta jest ku górze. W ramach
rysunkowego ceuvre artysty podobnie wymodelowana została postać Archa-
nioła Gabriela na przedstawieniu Zwiastowania pochodzącym ze zbiorów Art
Institute of Chicago. W nieco innej redakcji, ale wciąż w tym samym duchu
ukazano Gabriela, w Zwiastowaniu znajdującym się w Ermitażu (1724-1725)14.
Nie należy również pomijać postaci anioła namalowanego na przywoływa-
nych przez badaczy freskach w Udine, opowiadających historię Hagar15. Syl-
wetka przedstawionego na recto Archanioła Gabriela zbliżona jest najbar-
dziej do jego odpowiednika ze sceny Hagar na pustyni (il. 6)16, prezentowanej
na jednym z trzech sufitów galerii pałacowej. Pomimo zbieżności formalnych
styl tego malowidła jest bardziej harmonijny, a przez to odległy od gdańskiego
rysunku17. Inne wnioski można sformułować po przeanalizowaniu Upadku
12 Prawidłowa identyfikacja pojawia się w eseju Knoxa opublikowanym w katalogu wystawy
Tiepolo i Tiepoleschi w zbiorach polskich. Jednak w nocie katalogowej tej samej publikacji rysunek
funkcjonuje pod błędnym tytułem, zob. Knox, Tiepolo w Warszawie..., s. LXI i s. 10, kat. nr 3.
13 Ibidem, s. 4, kat. nr 1; Anna Pallucchini, L’opera completa di Giambattista Tiepolo, Milano
1968, s. 88, kat. nr 22. Obraz datowany jest na lata 1720-1722 lub 1725-1726.
14 Ten przypisywany wcześniej Giandomenicowi obraz datowany jest na 1720 r., zob. ibidem,
s. 89, kat. nr 35.
15 Mrozińska, powołując się na dramatyzm oraz silne kontrasty światłocieniowe rysunków
z kolekcji Kabruna, wskazuje na ich podobieństwo do wspomnianego cyklu stworzonego przez
Tiepola w pałacu arcybiskupim w Udine. Niektóre z figur w tych przedstawieniach wykazują
silne podobieństwo formalne z badanymi pracami. Widoczne jest ono jednak w określonym
typie ujęcia wyobrażonych postaci, próżno bowiem szukać w wyważonych kompozycjach tego
cyklu ekspresji i dynamizmu, znamiennych dla rysunków ze zbiorów gdańskich, zob. Disegni
veneti..., s. 44-45, kat. nr 40-42.
16 Aldo Rizzi, Tiepolo a Udine, „Acropoli” 1962, nr 2, s. 309-343, tu s. 317, il. 9.
17 Ibidem, s. 334.
70
Wątpliwości wzbudza dotychczasowe rozpoznanie ikonograficzne, które
wpisuje wyobrażoną postać w dominującą w przywołanym szkicowniku
tematykę zbuntowanych lub potępionych aniołów. Przedstawiona na rysunku
postać intuicyjnie kojarzy się z Archaniołem Michałem, który strącił zbun-
towane anioły z niebios. Jednak nie posiada ona typowego dla tego archa-
nioła atrybutu - ognistego miecza lub włóczni. Anioł na rysunku Tiepola
trzyma naręcze kwiatów. Pominięcie tego ważnego elementu przy okazji
dotychczasowych badań i tworzenia not katalogowych jest zdumiewające,
tym bardziej że brak atrybutu jest wyraźnie widoczny i nie pozostawia żadnych
wątpliwości. Dopiero George Knox wskazał, że na rysunku przedstawiono
Archanioła Gabriela12, a wyobrażenie stanowi fragment sceny Zwiastowania.
W kontekście stylistycznym pracę Tiepola można porównać ze znajdującym
się na Wawelu obrazem z kolekcji Leona Pinińskiego, przedstawiającym Zwia-
stowanie Marii13. Między owym malowidłem a gdańskim rysunkiem wyraźnie
widoczne są analogie formalne. Zbliżone jest nie tylko upozowanie, lecz przede
wszystkim ogólna koncepcja przedstawienia postaci anioła - w obu wypad-
kach wyobrażonego na obłoku, w luźno opadającej na biodra szacie, z narę-
czem lilii w prawej ręce, podczas gdy lewa wyciągnięta jest ku górze. W ramach
rysunkowego ceuvre artysty podobnie wymodelowana została postać Archa-
nioła Gabriela na przedstawieniu Zwiastowania pochodzącym ze zbiorów Art
Institute of Chicago. W nieco innej redakcji, ale wciąż w tym samym duchu
ukazano Gabriela, w Zwiastowaniu znajdującym się w Ermitażu (1724-1725)14.
Nie należy również pomijać postaci anioła namalowanego na przywoływa-
nych przez badaczy freskach w Udine, opowiadających historię Hagar15. Syl-
wetka przedstawionego na recto Archanioła Gabriela zbliżona jest najbar-
dziej do jego odpowiednika ze sceny Hagar na pustyni (il. 6)16, prezentowanej
na jednym z trzech sufitów galerii pałacowej. Pomimo zbieżności formalnych
styl tego malowidła jest bardziej harmonijny, a przez to odległy od gdańskiego
rysunku17. Inne wnioski można sformułować po przeanalizowaniu Upadku
12 Prawidłowa identyfikacja pojawia się w eseju Knoxa opublikowanym w katalogu wystawy
Tiepolo i Tiepoleschi w zbiorach polskich. Jednak w nocie katalogowej tej samej publikacji rysunek
funkcjonuje pod błędnym tytułem, zob. Knox, Tiepolo w Warszawie..., s. LXI i s. 10, kat. nr 3.
13 Ibidem, s. 4, kat. nr 1; Anna Pallucchini, L’opera completa di Giambattista Tiepolo, Milano
1968, s. 88, kat. nr 22. Obraz datowany jest na lata 1720-1722 lub 1725-1726.
14 Ten przypisywany wcześniej Giandomenicowi obraz datowany jest na 1720 r., zob. ibidem,
s. 89, kat. nr 35.
15 Mrozińska, powołując się na dramatyzm oraz silne kontrasty światłocieniowe rysunków
z kolekcji Kabruna, wskazuje na ich podobieństwo do wspomnianego cyklu stworzonego przez
Tiepola w pałacu arcybiskupim w Udine. Niektóre z figur w tych przedstawieniach wykazują
silne podobieństwo formalne z badanymi pracami. Widoczne jest ono jednak w określonym
typie ujęcia wyobrażonych postaci, próżno bowiem szukać w wyważonych kompozycjach tego
cyklu ekspresji i dynamizmu, znamiennych dla rysunków ze zbiorów gdańskich, zob. Disegni
veneti..., s. 44-45, kat. nr 40-42.
16 Aldo Rizzi, Tiepolo a Udine, „Acropoli” 1962, nr 2, s. 309-343, tu s. 317, il. 9.
17 Ibidem, s. 334.
70