DOI Artikel:
Baran, Maja: Rysunki Giovanniego Battisty Tiepola z kolekcji gdańszczanina Jacoba Kabruna - kilka uwag o ikonografii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43445#0078
Maja Baran
Do błędnego rozpoznania ikonograficznego przyczyniła się być może
przedstawiona na omawianym rysunku po prawej stronie grupa postaci zin-
terpretowanych jako upadłe anioły, która wydawała się tworzyć wraz z wyob-
rażonym po lewej stronie Archaniołem Gabrielem integralną scenę. Niemniej
jednak w świetle zaprezentowanej argumentacji takie stwierdzenie nie znajduje
uzasadnienia, natomiast potwierdzają się przypuszczenia, że postacie zostały
dorysowane później, jako niezależna kompozycja. Sposób, w jaki wykonano
Gabriela, sugeruje, że ta część rysunku powstała wcześniej - Tiepolo stoso-
wał przecież kreskowanie w swoich najwcześniejszych szkicach. Z punktu
widzenia typologii postaci wyobrażony anioł odpowiada repertuarowi figu-
ratywnemu wykorzystywanemu przez artystę na początku lat dwudziestych19.
Tiepolo rozpoczął działalność artystyczną około 1715 r., a jego styl osta-
tecznie ukształtował się około 1731 r.20 Na tej podstawie można stwierdzić,
że wykonane w tym okresie rysunki stanowią świadectwo formowania się cech
charakterystycznych dla jego twórczości, co dodatkowo przesądza o ogromnej
wartości prac, które znalazły się w kolekcji Jacoba Kabruna. Traktując wczesne
rysunki artysty jako pewien zbiór, należałoby jednak podkreślić ich „wpraw-
kowy” charakter. Są to bowiem prace niejednorodne, dokumentujące pewną
ewolucję i zdradzające wszelkie przymioty dopiero formującej się tożsamości
stylowej malarza. Stąd wynika też trudność w precyzyjnym datowaniu poszcze-
gólnych obiektów. Przywodzą one na myśl realizacje Magnasca, zwłaszcza jeśli
chodzi o sposób opracowania modelunku poszczególnych figur i nerwowe,
rozedrgane prowadzenie kreski21. Wiele rysunków Tiepola stanowiło zresztą
dzieła odrębne, dlatego też cieszyły się wielką popularnością wśród kolekcjo-
nerów. Część z nich to skończone realizacje pierwszej myśli twórczej. W tym
zakresie stanowią one kontynuację idei zaczerpniętej jeszcze od Piazzetty22.
Kolejnym rysunkiem z serii gdańskich prac Tiepola jest przedstawienie zaty-
tułowane Św. Michał i demony. I w tym wypadku tytuł wskazuje na błędne roz-
poznanie ikonograficzne. W takim brzmieniu został on wpisany do inwentarza
muzealnego i tak funkcjonuje w dotychczasowej literaturze przedmiotu. Jednak
scena z udziałem św. Michała, wyobrażona na redo rysunku, budzi wątpliwo-
ści - odziana w rzymską zbroję postać rzekomego archanioła, usytuowana w cen-
trum kompozycji, ma bowiem zdecydowanie kobiecą budowę o wyraźnie zazna-
czonym biuście. Ponadto warto zauważyć, że przedstawienie anioła w pancerzu,
choć typowe dla sztuki nowożytnej, stanowiłoby duże odstępstwo w twórczości
artysty. Co prawda św. Michał namalowany na suficie klatki schodowej w Udine
odziany jest w rzymską szatę, nie jest to jednak zbroja. Postać w hełmie z rysunku
gdańskiego może więc przedstawiać Minerwę, o czym dodatkowo świadczą
19 Pignatti, Pedrocco, Giambattista Tiepolo..., s. 19.
20 Ibidem, s. 18-19.
21 Zauważyła to Grażyna Zinówko, przywołując Scenę bachanalii Magnasca z 1710 r. (Ermi-
taż, Sankt Petersburg), zob. Tiepolo i tiepoleschi..., s. 10-12, kat. nr 3-4.
22 Morassi, Saggio introduttivo..., s. 13.
72
Do błędnego rozpoznania ikonograficznego przyczyniła się być może
przedstawiona na omawianym rysunku po prawej stronie grupa postaci zin-
terpretowanych jako upadłe anioły, która wydawała się tworzyć wraz z wyob-
rażonym po lewej stronie Archaniołem Gabrielem integralną scenę. Niemniej
jednak w świetle zaprezentowanej argumentacji takie stwierdzenie nie znajduje
uzasadnienia, natomiast potwierdzają się przypuszczenia, że postacie zostały
dorysowane później, jako niezależna kompozycja. Sposób, w jaki wykonano
Gabriela, sugeruje, że ta część rysunku powstała wcześniej - Tiepolo stoso-
wał przecież kreskowanie w swoich najwcześniejszych szkicach. Z punktu
widzenia typologii postaci wyobrażony anioł odpowiada repertuarowi figu-
ratywnemu wykorzystywanemu przez artystę na początku lat dwudziestych19.
Tiepolo rozpoczął działalność artystyczną około 1715 r., a jego styl osta-
tecznie ukształtował się około 1731 r.20 Na tej podstawie można stwierdzić,
że wykonane w tym okresie rysunki stanowią świadectwo formowania się cech
charakterystycznych dla jego twórczości, co dodatkowo przesądza o ogromnej
wartości prac, które znalazły się w kolekcji Jacoba Kabruna. Traktując wczesne
rysunki artysty jako pewien zbiór, należałoby jednak podkreślić ich „wpraw-
kowy” charakter. Są to bowiem prace niejednorodne, dokumentujące pewną
ewolucję i zdradzające wszelkie przymioty dopiero formującej się tożsamości
stylowej malarza. Stąd wynika też trudność w precyzyjnym datowaniu poszcze-
gólnych obiektów. Przywodzą one na myśl realizacje Magnasca, zwłaszcza jeśli
chodzi o sposób opracowania modelunku poszczególnych figur i nerwowe,
rozedrgane prowadzenie kreski21. Wiele rysunków Tiepola stanowiło zresztą
dzieła odrębne, dlatego też cieszyły się wielką popularnością wśród kolekcjo-
nerów. Część z nich to skończone realizacje pierwszej myśli twórczej. W tym
zakresie stanowią one kontynuację idei zaczerpniętej jeszcze od Piazzetty22.
Kolejnym rysunkiem z serii gdańskich prac Tiepola jest przedstawienie zaty-
tułowane Św. Michał i demony. I w tym wypadku tytuł wskazuje na błędne roz-
poznanie ikonograficzne. W takim brzmieniu został on wpisany do inwentarza
muzealnego i tak funkcjonuje w dotychczasowej literaturze przedmiotu. Jednak
scena z udziałem św. Michała, wyobrażona na redo rysunku, budzi wątpliwo-
ści - odziana w rzymską zbroję postać rzekomego archanioła, usytuowana w cen-
trum kompozycji, ma bowiem zdecydowanie kobiecą budowę o wyraźnie zazna-
czonym biuście. Ponadto warto zauważyć, że przedstawienie anioła w pancerzu,
choć typowe dla sztuki nowożytnej, stanowiłoby duże odstępstwo w twórczości
artysty. Co prawda św. Michał namalowany na suficie klatki schodowej w Udine
odziany jest w rzymską szatę, nie jest to jednak zbroja. Postać w hełmie z rysunku
gdańskiego może więc przedstawiać Minerwę, o czym dodatkowo świadczą
19 Pignatti, Pedrocco, Giambattista Tiepolo..., s. 19.
20 Ibidem, s. 18-19.
21 Zauważyła to Grażyna Zinówko, przywołując Scenę bachanalii Magnasca z 1710 r. (Ermi-
taż, Sankt Petersburg), zob. Tiepolo i tiepoleschi..., s. 10-12, kat. nr 3-4.
22 Morassi, Saggio introduttivo..., s. 13.
72