DOI Artikel:
Staręga, Magdalena: Przekształcenia gdańskich obiektów zabytkowych w pierwszej połowie XIX w. w kontekście rodzącej się myśli konserwatorskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52466#0081
Dwór Artusa, jego twórca przewidywał także pewne odwołania do lokalnego
budownictwa, np. w formie sklepień gwiaździstych czy wciągnięcia do wnętrza
budowli przypór57.
Do realizacji projektu nie doszło. Gdański zabytek doczekał się jednak innej
przebudowy, która miała miejsce dekadę później. Zmiany ponownie dotyczyły
tylnej elewacji obiektu. Tym razem miały na celu jej odsłonięcie i przywrócenie
dawnego wyglądu. Efekty tych prac stanowią jeden z najważniejszych przykła-
dów regotycyzacji na lokalnej scenie architektonicznej. Odwiedzający w 1854 r.
Gdańsk znawca architektury Wilhelm Lubke jako twórcę planów przebudowy
podał Schinkla58. Nie zachowały się jednak żadne projekty bądź inne przekazy
źródłowe wskazujące jednoznacznie na autora koncepcji59. Tymczasem ranga
zabytku, jakość projektu a także zaangażowanie architekta w prace w 1830 r.
mogą przemawiać za zasadnością tej tezy60.
W 1839 r. przystąpiono do porządkowania działki przed tylną elewacją
Dworu Artusa, usuwając nawarstwione przez lata aneksy. W następnej kolejno-
ści przeprowadzono prace elewacyjne. Zachowana ikonografia pozwala na szcze-
gółowe porównanie stanu przed przebudową i po61. Cześć zabiegów polegała
na odtworzeniu dawnego kształtu elewacji - na nowo przebito częściowo zamu-
rowane okna, przywracając zaburzoną symetrię, obłożono ścianę licówką i zrekon-
struowano ceglane detale. Prace objęły również wprowadzanie nowych, obcych
względem pierwotnej formy budynku, rozwiązań (il. 15). Najbardziej charakte-
rystycznym elementem przebudowy były szczyty, które zostały uwydatnione
57 Arszyński, Działalność Karola Fryderyka Schinkla..., s. 95; Andrzej Grzybkowski, Schinkla
projekt rozbudowy Dworu Artusa w Gdańsku [w:] Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi
Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, t. 1, red. Wojciech Bałus, Wojciech
Walanus, Marek Walczak, Kraków 2007, s. 316-317; Jacek Friedrich, Walka obrazów. Przedsta-
wienia wobec idei w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 2018, s. 30.
58 Wilhelm Lubke, Architektonische Mittheilungen, gesammelt aufder Bereisung der Preu/3.
Ostbahn im Juli 1854, „Zeitschrift fur Bauwesen” 1855, Jg. 5, H. 1, s. 52.
59 Spekuluj e się, że efekt przebudowy j est wynikiem uproszczenia i przepracowania powsta-
łych dziesięć lat wcześniej projektów, zob. Bórsch-Supan, Ostrowska-Kębłowska, Karl Friedrich
Schinkel..., s. 84; zob. także: Von Lorek, Schinkels Anbau..., s. 650.
60 Pewnym jest, że wspomniany projekt powstał w Berlińskiej Wyższej Deputacji Budow-
lanej, zob. „Danziger Dampfboot”, 7.11.1840, s. 1085.
61 Spośród kilku przedstawień stanu sprzed przebudowy należy wymienić obraz Alberta
Wilhelma Juchanowitza z 1839 r. (w zbiorach Kolekcji Malarstwa Muzeum Narodowego
w Gdańsku, sygn. MNG/SD/368/M), oddający stan elewacji już po rozpoczęciu prac roz-
biórkowych aneksów, a także rysunek inwetaryzacyjny sporządzony przez Helda w 1823 r.,
zob. APG, Akta Miasta Gdańska 1520-1942, sygn. 16/953, Gdańsk, Dwór Artusa, oraz zacho-
wane w Muzeum Narodowym w Gdańsku rysunki, np. autorstwa Domenico il Quaglio z lat
dwudziestych XIX w., sygn. MNG/SD/659/R, drugi sygnowany F. H. z datą 1841, sygn. MNG/
SD/284/R). Z kolei stan po przebudowie uwiecznia np. rysunek Gregoroviusa z 1844 r.
(sygn. MNG/SSD329/R) czy sygnowany J.R. z 1848 r. (sygn. MNG/ SD/423/R). Zmiany obu
elewacji Dworu Artusa opisuje Jakub Lewicki, Fasady Dworu Artusa w Gdańsku [w:] Dwór
Artusa w Gdańsku. Sztuka i sztuka konserwacji, red. Teresa Grzybkowska, Jolanta Talbierska,
Warszawa 2004, s. 53-66.
Prze-
kształcenia
gdańskich
obiektów...
81
budownictwa, np. w formie sklepień gwiaździstych czy wciągnięcia do wnętrza
budowli przypór57.
Do realizacji projektu nie doszło. Gdański zabytek doczekał się jednak innej
przebudowy, która miała miejsce dekadę później. Zmiany ponownie dotyczyły
tylnej elewacji obiektu. Tym razem miały na celu jej odsłonięcie i przywrócenie
dawnego wyglądu. Efekty tych prac stanowią jeden z najważniejszych przykła-
dów regotycyzacji na lokalnej scenie architektonicznej. Odwiedzający w 1854 r.
Gdańsk znawca architektury Wilhelm Lubke jako twórcę planów przebudowy
podał Schinkla58. Nie zachowały się jednak żadne projekty bądź inne przekazy
źródłowe wskazujące jednoznacznie na autora koncepcji59. Tymczasem ranga
zabytku, jakość projektu a także zaangażowanie architekta w prace w 1830 r.
mogą przemawiać za zasadnością tej tezy60.
W 1839 r. przystąpiono do porządkowania działki przed tylną elewacją
Dworu Artusa, usuwając nawarstwione przez lata aneksy. W następnej kolejno-
ści przeprowadzono prace elewacyjne. Zachowana ikonografia pozwala na szcze-
gółowe porównanie stanu przed przebudową i po61. Cześć zabiegów polegała
na odtworzeniu dawnego kształtu elewacji - na nowo przebito częściowo zamu-
rowane okna, przywracając zaburzoną symetrię, obłożono ścianę licówką i zrekon-
struowano ceglane detale. Prace objęły również wprowadzanie nowych, obcych
względem pierwotnej formy budynku, rozwiązań (il. 15). Najbardziej charakte-
rystycznym elementem przebudowy były szczyty, które zostały uwydatnione
57 Arszyński, Działalność Karola Fryderyka Schinkla..., s. 95; Andrzej Grzybkowski, Schinkla
projekt rozbudowy Dworu Artusa w Gdańsku [w:] Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi
Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, t. 1, red. Wojciech Bałus, Wojciech
Walanus, Marek Walczak, Kraków 2007, s. 316-317; Jacek Friedrich, Walka obrazów. Przedsta-
wienia wobec idei w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 2018, s. 30.
58 Wilhelm Lubke, Architektonische Mittheilungen, gesammelt aufder Bereisung der Preu/3.
Ostbahn im Juli 1854, „Zeitschrift fur Bauwesen” 1855, Jg. 5, H. 1, s. 52.
59 Spekuluj e się, że efekt przebudowy j est wynikiem uproszczenia i przepracowania powsta-
łych dziesięć lat wcześniej projektów, zob. Bórsch-Supan, Ostrowska-Kębłowska, Karl Friedrich
Schinkel..., s. 84; zob. także: Von Lorek, Schinkels Anbau..., s. 650.
60 Pewnym jest, że wspomniany projekt powstał w Berlińskiej Wyższej Deputacji Budow-
lanej, zob. „Danziger Dampfboot”, 7.11.1840, s. 1085.
61 Spośród kilku przedstawień stanu sprzed przebudowy należy wymienić obraz Alberta
Wilhelma Juchanowitza z 1839 r. (w zbiorach Kolekcji Malarstwa Muzeum Narodowego
w Gdańsku, sygn. MNG/SD/368/M), oddający stan elewacji już po rozpoczęciu prac roz-
biórkowych aneksów, a także rysunek inwetaryzacyjny sporządzony przez Helda w 1823 r.,
zob. APG, Akta Miasta Gdańska 1520-1942, sygn. 16/953, Gdańsk, Dwór Artusa, oraz zacho-
wane w Muzeum Narodowym w Gdańsku rysunki, np. autorstwa Domenico il Quaglio z lat
dwudziestych XIX w., sygn. MNG/SD/659/R, drugi sygnowany F. H. z datą 1841, sygn. MNG/
SD/284/R). Z kolei stan po przebudowie uwiecznia np. rysunek Gregoroviusa z 1844 r.
(sygn. MNG/SSD329/R) czy sygnowany J.R. z 1848 r. (sygn. MNG/ SD/423/R). Zmiany obu
elewacji Dworu Artusa opisuje Jakub Lewicki, Fasady Dworu Artusa w Gdańsku [w:] Dwór
Artusa w Gdańsku. Sztuka i sztuka konserwacji, red. Teresa Grzybkowska, Jolanta Talbierska,
Warszawa 2004, s. 53-66.
Prze-
kształcenia
gdańskich
obiektów...
81