DOI Artikel:
Makała, Rafał: Nawiązania do tradycji nowożytnej w ceglanej architekturze wczesnomodernistycznej północnych Niemiec
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52466#0108
Rafał formuła pozostała najbardziej popularną w świecie wczesnego modernizmu
Makała wersją kształtowania ceglanej elewacji architektury37.
Powyższy przegląd przykładowych realizacji pozwala dostrzec niezwykłą,
nawet w tym okresie gwałtownych przemian w sztuce, dynamikę rozwoju kon-
cepcji ceglanej architektury wczesnego modernizmu w północnych Niemczech.
Nurt ten zaczyna być widoczny u schyłku pierwszej dekady XX w., po okre-
sie całkowitego niemal odrzucenia wcześniejszych formuł ceglanej architek-
tury - neogotyku i tzw. niemieckiego renesansu. Ponowne zainteresowanie
tym materiałem spowodowane było z jednej strony dowartościowywaniem
budownictwa utylitarnego - które w wilhelmińskich północnych Niemczech
w przeważającej większości posługiwało się w elewacjach materiałem cegla-
nym - z drugiej zaś studiami nad architekturą prowincjonalną (Landbaukunst).
To drugie zjawisko wiązało się w tej części Niemiec z dążeniem do stworzenia
czytelnego „stylu północnoniemieckiego”, mającego stanowić wyróżnik wizu-
alny. W przeciwieństwie do wspominanych wcześniej działań, podejmowanych
w XIX w., które doprowadziły do „odkrycia” ceglanego gotyku i architektury
renesansu północnoeuropejskiego, zainteresowanie twórców zwróciło się jednak
ku formom sztuki końca XVIII i początków XIX w., kreowanej na styl niemie-
ckiego mieszczaństwa, ku „sztuce około 1800”. Stała się ona dzięki temu wizu-
alną formułą narodowych demokratów w wilhelmińskich Niemczech, niosącą
modernizacyjne i egalitarystyczne treści. Jednak jej formy, cytowane w przy-
woływanej tu już wielokrotnie fundamentalnej dla tego ruchu książce Mebesa,
należały do instrumentarium późnego baroku oraz oświeceniowego klasycy-
zmu, w większości nieoperującego cegłą jako materiałem tworzenia fasady.
W efekcie architekci byli zmuszeni odwoływać się do nielicznych ceglanych
obiektów z XVIII i XIX w. bądź transponować formy wykształcone w kamien-
nej (lub tynkowanej) architekturze tego okresu na język ceglanego materiału.
W tym ostatnim procesie uwidoczniły się wzory i przyzwyczajenia wykształcone
w ciągu półwiecza dominacji neogotyku w sferze publicznej, czego dowodem jest
stosowanie kształtek terakotowych czy wzorów układanych z wozówek. A zatem
ceglane budowle z kręgu wczesnego modernizmu powstawały w wyniku nakłada-
nia się różnych, niekiedy przeciwstawnych tendencji. Z jednej strony wznoszono
je z chęci czy raczej potrzeby stworzenia stylu, który wyrażałby „ducha czasu”,
a więc odzwierciedlał modernizacyjny awans północnych Niemiec. Z drugiej
strony ów nowy styl miał wyrażać „ducha narodu” i regionalną specyfikę tego
obszaru - przy czym chodziło o region historycznie, politycznie i ekonomicznie
heterogeniczny, spojony dopiero granicami wilhelmińskiej Rzeszy.
Dodatkowym czynnikiem kierującym uwagę twórców w stronę budownictwa
ceglanego było przywiązanie do wysokiej jakości rzemieślniczej dzieł sztuki,
w tym także architektury, czego konsekwencją było m.in. unikanie stosowania
37 Obszerniej na temat domu Ossentów zob. Makała, Między prowincją a metropolią.
s. 318-319; Ines Wagemann, Der Architekt Bruno Mohring (1863-1929), Bonn 1992, s. 98-99,269.
108
Makała wersją kształtowania ceglanej elewacji architektury37.
Powyższy przegląd przykładowych realizacji pozwala dostrzec niezwykłą,
nawet w tym okresie gwałtownych przemian w sztuce, dynamikę rozwoju kon-
cepcji ceglanej architektury wczesnego modernizmu w północnych Niemczech.
Nurt ten zaczyna być widoczny u schyłku pierwszej dekady XX w., po okre-
sie całkowitego niemal odrzucenia wcześniejszych formuł ceglanej architek-
tury - neogotyku i tzw. niemieckiego renesansu. Ponowne zainteresowanie
tym materiałem spowodowane było z jednej strony dowartościowywaniem
budownictwa utylitarnego - które w wilhelmińskich północnych Niemczech
w przeważającej większości posługiwało się w elewacjach materiałem cegla-
nym - z drugiej zaś studiami nad architekturą prowincjonalną (Landbaukunst).
To drugie zjawisko wiązało się w tej części Niemiec z dążeniem do stworzenia
czytelnego „stylu północnoniemieckiego”, mającego stanowić wyróżnik wizu-
alny. W przeciwieństwie do wspominanych wcześniej działań, podejmowanych
w XIX w., które doprowadziły do „odkrycia” ceglanego gotyku i architektury
renesansu północnoeuropejskiego, zainteresowanie twórców zwróciło się jednak
ku formom sztuki końca XVIII i początków XIX w., kreowanej na styl niemie-
ckiego mieszczaństwa, ku „sztuce około 1800”. Stała się ona dzięki temu wizu-
alną formułą narodowych demokratów w wilhelmińskich Niemczech, niosącą
modernizacyjne i egalitarystyczne treści. Jednak jej formy, cytowane w przy-
woływanej tu już wielokrotnie fundamentalnej dla tego ruchu książce Mebesa,
należały do instrumentarium późnego baroku oraz oświeceniowego klasycy-
zmu, w większości nieoperującego cegłą jako materiałem tworzenia fasady.
W efekcie architekci byli zmuszeni odwoływać się do nielicznych ceglanych
obiektów z XVIII i XIX w. bądź transponować formy wykształcone w kamien-
nej (lub tynkowanej) architekturze tego okresu na język ceglanego materiału.
W tym ostatnim procesie uwidoczniły się wzory i przyzwyczajenia wykształcone
w ciągu półwiecza dominacji neogotyku w sferze publicznej, czego dowodem jest
stosowanie kształtek terakotowych czy wzorów układanych z wozówek. A zatem
ceglane budowle z kręgu wczesnego modernizmu powstawały w wyniku nakłada-
nia się różnych, niekiedy przeciwstawnych tendencji. Z jednej strony wznoszono
je z chęci czy raczej potrzeby stworzenia stylu, który wyrażałby „ducha czasu”,
a więc odzwierciedlał modernizacyjny awans północnych Niemiec. Z drugiej
strony ów nowy styl miał wyrażać „ducha narodu” i regionalną specyfikę tego
obszaru - przy czym chodziło o region historycznie, politycznie i ekonomicznie
heterogeniczny, spojony dopiero granicami wilhelmińskiej Rzeszy.
Dodatkowym czynnikiem kierującym uwagę twórców w stronę budownictwa
ceglanego było przywiązanie do wysokiej jakości rzemieślniczej dzieł sztuki,
w tym także architektury, czego konsekwencją było m.in. unikanie stosowania
37 Obszerniej na temat domu Ossentów zob. Makała, Między prowincją a metropolią.
s. 318-319; Ines Wagemann, Der Architekt Bruno Mohring (1863-1929), Bonn 1992, s. 98-99,269.
108