DOI Artikel:
Piluk, Dominika: Próby uobecniania tradycji w gdańskiej architekturze lat dziewięćdziesiątych XX w.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.52466#0244
Dominika Piluk
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański
ORCID: 0000-0003-1932-2571
Próby uobecniania tradycji w gdańskiej architekturze
lat dziewięćdziesiątych XX w.
DOI: https://doi.org/10.2688l/porta.2018.17.10
Założenia architektury postmodernizmu można ująć formułą uobecniania
nieobecnego. Za jedną z najważniejszych cech ponowoczesnej architektury
uznano wpisanie powstającego obiektu w kontekst zastanej przestrzeni, które
w założeniu miało odwoływać się do dawnych czasów i przywoływać malow-
niczą, sentymentalną wizję historii, jednocześnie przesuwając ją w stronę
pastiszu, parodii lub groteski, co głównie praktykowano w Stanach Zjedno-
czonych. W Gdańsku po 1989 r. ów mechanizm nawiązywania nabrał szcze-
gólnego wymiaru. Architektura czasów transformacji - bo tak ze względu
na historyczno-ekonomiczny kontekst należałoby określać polski postmo-
dernizm - zapożyczając z ówczesnych wzorców Zachodu, podkreślała odejście
od obowiązującej w poprzednich dekadach estetyki modernizmu, którą utoż-
samiano ze spuścizną Polski Ludowej1.
Truizmem jest twierdzenie, iż wyjątkowość przypadku gdańskiego łączy się nie-
rozerwalnie ze skomplikowaną historią miasta, na którą niebagatelny wpływ miał
zmieniający się w ciągu wieków status kulturowy, etniczny i religijny W samym
dyskursie o tożsamości miasta posługiwano się pojęciami gdańskości, polskości,
niemieckości, a także wielokulturowości grodu nad Motławą2, co w warstwie archi-
tektury dało bardzo interesujące zjawisko rekonstrukcjonizmu, który chciałabym
omówić na dwóch przykładach - odbudowy ulicy Stągiewnej oraz niezrealizowa-
nych projektów odtworzenia wilhelmińskiej zabudowy przy Targu Węglowym,
a przede wszystkim dyskusji, jaka toczyła się wokół Targu w końcu lat dziewięćdzie-
siątych XX w. i była wyrazem ówczesnych nastrojów panujących w środowiskach
zainteresowanych kształtem Gdańska i problemami architektury. W obu wypadkach
odwoływano się do dziewiętnastowiecznej architektury Gdańska, przy czym, jak
1 Jeśli chodzi o kwestię przedwojennego modernizmu, sprawa wygląda inaczej. Dzieła mię-
dzywojennego funkcjonalizmu powstały w okresie gloryfikowanym przez główny nurt polskiej
historiografii. Ponadto realizowano je na mniejszą skalę niż w okresie socmodernizmu. Wyjąt-
kowo ciekawy jest przypadek Gdyni, miasta ukształtowanego w czasach rozwoju architektury
nowoczesnej. Gdyńska architektura po 1989 r. odwołuje się zatem do swojej modernistycznej
tradycji (na ten temat zob. artykuł Alicji Melzackiej w niniejszym tomie).
2 Najbardziej kompleksowo zagadnienie wizualnego i ideowego sporu o polską lub niemie-
cką przynależność Gdańska podejmuje Jacek Friedrich, Walka obrazów. Przedstawienia wobec
idei w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 2018.
244
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański
ORCID: 0000-0003-1932-2571
Próby uobecniania tradycji w gdańskiej architekturze
lat dziewięćdziesiątych XX w.
DOI: https://doi.org/10.2688l/porta.2018.17.10
Założenia architektury postmodernizmu można ująć formułą uobecniania
nieobecnego. Za jedną z najważniejszych cech ponowoczesnej architektury
uznano wpisanie powstającego obiektu w kontekst zastanej przestrzeni, które
w założeniu miało odwoływać się do dawnych czasów i przywoływać malow-
niczą, sentymentalną wizję historii, jednocześnie przesuwając ją w stronę
pastiszu, parodii lub groteski, co głównie praktykowano w Stanach Zjedno-
czonych. W Gdańsku po 1989 r. ów mechanizm nawiązywania nabrał szcze-
gólnego wymiaru. Architektura czasów transformacji - bo tak ze względu
na historyczno-ekonomiczny kontekst należałoby określać polski postmo-
dernizm - zapożyczając z ówczesnych wzorców Zachodu, podkreślała odejście
od obowiązującej w poprzednich dekadach estetyki modernizmu, którą utoż-
samiano ze spuścizną Polski Ludowej1.
Truizmem jest twierdzenie, iż wyjątkowość przypadku gdańskiego łączy się nie-
rozerwalnie ze skomplikowaną historią miasta, na którą niebagatelny wpływ miał
zmieniający się w ciągu wieków status kulturowy, etniczny i religijny W samym
dyskursie o tożsamości miasta posługiwano się pojęciami gdańskości, polskości,
niemieckości, a także wielokulturowości grodu nad Motławą2, co w warstwie archi-
tektury dało bardzo interesujące zjawisko rekonstrukcjonizmu, który chciałabym
omówić na dwóch przykładach - odbudowy ulicy Stągiewnej oraz niezrealizowa-
nych projektów odtworzenia wilhelmińskiej zabudowy przy Targu Węglowym,
a przede wszystkim dyskusji, jaka toczyła się wokół Targu w końcu lat dziewięćdzie-
siątych XX w. i była wyrazem ówczesnych nastrojów panujących w środowiskach
zainteresowanych kształtem Gdańska i problemami architektury. W obu wypadkach
odwoływano się do dziewiętnastowiecznej architektury Gdańska, przy czym, jak
1 Jeśli chodzi o kwestię przedwojennego modernizmu, sprawa wygląda inaczej. Dzieła mię-
dzywojennego funkcjonalizmu powstały w okresie gloryfikowanym przez główny nurt polskiej
historiografii. Ponadto realizowano je na mniejszą skalę niż w okresie socmodernizmu. Wyjąt-
kowo ciekawy jest przypadek Gdyni, miasta ukształtowanego w czasach rozwoju architektury
nowoczesnej. Gdyńska architektura po 1989 r. odwołuje się zatem do swojej modernistycznej
tradycji (na ten temat zob. artykuł Alicji Melzackiej w niniejszym tomie).
2 Najbardziej kompleksowo zagadnienie wizualnego i ideowego sporu o polską lub niemie-
cką przynależność Gdańska podejmuje Jacek Friedrich, Walka obrazów. Przedstawienia wobec
idei w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 2018.
244