DOI Artikel:
Barysenka, Volha: Polityka rosyjskiej Cerkwi prawosławnej wobec cudownych obrazów katolickiej proweniencji na wschodnich terenach dawnej Rzeczypospolitej w XIX w. na kilki przykładach
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.61185#0071
Volha Barysenka (EopucetiKO Οπυεα BnaduMupoena)
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański
ORCID: 0000-0002-5945-7094
Polityka rosyjskiej Cerkwi prawosławnej
wobec cudownych obrazów katolickiej proweniencji
na wschodnich terenach dawnej Rzeczypospolitej
w XIX w. na kilku przykładach
https://doi.org/10.26881/porta.2021.20.04
Słowa kluczowe: cudowne obrazy, sztuka religijna, Cerkiew prawosławna, Kościół katolicki,
Kraj Północno-Zachodni, wschodnie tereny Rzeczypospolitej
Keywords: miraculous images, religious art, Orthodox Church, Catholic Church, North-
western Krai, eastern territories of the Polish-Lithuanian Commonwealth
W wyniku zaborów znacząca część terenów należących do Rzeczypospolitej
znalazła się w granicach Imperium Rosyjskiego, w którym Cerkiew prawosławna
pozostawała w ścisłym związku z państwem i stanowiła jedno z narzędzi polityki
we wszystkich warstwach społecznych. Wykorzystywano ją dla budowy świa-
domości rosyjskiej na terenach dołączonych do carskiej Rosji. Przynależność
do Cerkwi utożsamiano z przynależnością etniczną i na tej podstawie oceniano
prawomyślność w sprawach państwowych. Wyznawców prawosławia postrze-
gano jako przedstawicieli narodowości rosyjskiej, wspierających cara i państwo
rosyjskie, katolików zaś jako Polaków marzących o odrodzeniu swego państwa
i wrogów państwa rosyjskiego.
Jako że religia odgrywała istotną rolę w życiu społecznym, nawrócenie katoli-
ków i unitów na prawosławie uznawano za jedną z możliwości pozyskania zwolen-
ników caratu i osłabienia idei odrodzenia państwa polskiego. Michaił Murawjow
w notatce przedstawionej imperatorowi w dniu 14 maja 1864 r. wymieniał metody
służące wzmacnianiu rosyjskich rządów w „Kraju Północno-Zachodnim” i przede
wszystkim zalecał „wzmocnić i wywyższyć rosyjską narodowość i prawosławie,
aby nie było najmniejszego powodu do strachu, że tereny te mogą kiedykolwiek
stać się polskimi”1. Prawosławie stawało się zatem narzędziem politycznym2,
1 Ι/U 6yuaz ζραφα M.H. Μγραβυββα. C npeducnoeueM ζραφα C.ff. lUepeMema, Camci -
-HeTepóypr 1898, s. 38.
2 Zbigniew Opacki, Likwidacja Unii kościelnej na „Ziemiach zabranych” w 1839 roku
[w:] Polska - Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 2, Studia z dziejów chrześcijaństwa na pograniczu
kulturowym i etnicznym, red. Stanisław Stępień, Przemyśl 1994, s. 123.
71
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański
ORCID: 0000-0002-5945-7094
Polityka rosyjskiej Cerkwi prawosławnej
wobec cudownych obrazów katolickiej proweniencji
na wschodnich terenach dawnej Rzeczypospolitej
w XIX w. na kilku przykładach
https://doi.org/10.26881/porta.2021.20.04
Słowa kluczowe: cudowne obrazy, sztuka religijna, Cerkiew prawosławna, Kościół katolicki,
Kraj Północno-Zachodni, wschodnie tereny Rzeczypospolitej
Keywords: miraculous images, religious art, Orthodox Church, Catholic Church, North-
western Krai, eastern territories of the Polish-Lithuanian Commonwealth
W wyniku zaborów znacząca część terenów należących do Rzeczypospolitej
znalazła się w granicach Imperium Rosyjskiego, w którym Cerkiew prawosławna
pozostawała w ścisłym związku z państwem i stanowiła jedno z narzędzi polityki
we wszystkich warstwach społecznych. Wykorzystywano ją dla budowy świa-
domości rosyjskiej na terenach dołączonych do carskiej Rosji. Przynależność
do Cerkwi utożsamiano z przynależnością etniczną i na tej podstawie oceniano
prawomyślność w sprawach państwowych. Wyznawców prawosławia postrze-
gano jako przedstawicieli narodowości rosyjskiej, wspierających cara i państwo
rosyjskie, katolików zaś jako Polaków marzących o odrodzeniu swego państwa
i wrogów państwa rosyjskiego.
Jako że religia odgrywała istotną rolę w życiu społecznym, nawrócenie katoli-
ków i unitów na prawosławie uznawano za jedną z możliwości pozyskania zwolen-
ników caratu i osłabienia idei odrodzenia państwa polskiego. Michaił Murawjow
w notatce przedstawionej imperatorowi w dniu 14 maja 1864 r. wymieniał metody
służące wzmacnianiu rosyjskich rządów w „Kraju Północno-Zachodnim” i przede
wszystkim zalecał „wzmocnić i wywyższyć rosyjską narodowość i prawosławie,
aby nie było najmniejszego powodu do strachu, że tereny te mogą kiedykolwiek
stać się polskimi”1. Prawosławie stawało się zatem narzędziem politycznym2,
1 Ι/U 6yuaz ζραφα M.H. Μγραβυββα. C npeducnoeueM ζραφα C.ff. lUepeMema, Camci -
-HeTepóypr 1898, s. 38.
2 Zbigniew Opacki, Likwidacja Unii kościelnej na „Ziemiach zabranych” w 1839 roku
[w:] Polska - Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 2, Studia z dziejów chrześcijaństwa na pograniczu
kulturowym i etnicznym, red. Stanisław Stępień, Przemyśl 1994, s. 123.
71