DOI Artikel:
Omilanowska, Małgorzata: Gmach Gdańskiej Biblioteki Miejskiej przy ulicy Wałowej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.61185#0123
Małgorzata Omilanowska
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański
ORCID: 0000-0001-9766-0424
Gmach Gdańskiej Biblioteki Miejskiej
przy ulicy Wałowej1
https://doi.org/10.26881/porta.2021.20.06
Słowa kluczowe: architektura Gdańska, architektura historyzmu, architektura neogotycka,
gmach biblioteki, architektura modernistyczna
Keywords: Gdansk architecture, architecture of historicism, neogothic architecture, library
building, architecture of modernism
Gdańsk po zjednoczeniu Niemiec w 1871 r. był znaczącym ośrodkiem miejskim
i ważnym portem na mapie cesarstwa, ale okres swej największej świetności
z czasów przynależności do Rzeczypospolitej miał już dawno za sobą. Po zapa-
ści gospodarczej w pierwszej połowie XIX w. miasto zaczęło dźwigać się dzięki
nadburmistrzowi (Oberbürgermeister) Leopoldowi von Winterowi, który rzą-
dził Gdańskiem w latach 1863-1890. Nowy nadburmistrz zdołał doprowadzić
do nadrobienia ogromnych zaległości w tworzeniu nowoczesnej organizacji
i infrastruktury miasta i do jego rozwoju gospodarczego. Należy jednak pamię-
tać, że Gdańsk był twierdzą i do początku lat dziewięćdziesiątych rozwijał się
w warunkach znacznych ograniczeń terytorialnych, a szybko rozbudowująca się
gdańska Stocznia Cesarska, budująca okręty wojenne, nie przyczyniała się zna-
cząco do wzrostu zamożności miasta2. W efekcie w okresie grynderskim Gdańsk
nie zdołał osiągnąć takiego tempa rozwoju, jak inne miasta cesarstwa, i licząc
około 140 000 mieszkańców, znajdował się w zestawieniach największych miast
w Rzeszy Niemieckiej pod koniec trzeciej dziesiątki. Do końca XIX w. nie miał
też żadnej uczelni wyższej.
Ogromne zaległości w tworzeniu nowoczesnej architektury publicznej,
która w innych miastach powstawała w ciągu XIX stulecia, zaczęto nadrabiać
1 Niniejszy artykuł jest znacznie rozszerzoną i przeredagowaną wersją tekstu opublikowa-
nego po niemiecku, zob. Małgorzata Omilanowska, Die Danziger Stadtbibliothek und ihr Neubau
in Wilhelminischer Zeit [w:] Bibliotheksarchitektur um 1900. Die Kieler Universitätsbibliothek von
Gropius und Schmieden im Kontext europäischer Bibliotheksbauten, Hg. Klaus Gereon Beuckers,
Nils Meyer, Kiel 2020, s. 297-316.
2 Małgorzata Omilanowska, Defortyfikacja Gdańska na tle przekształceń miast niemieckich
w XIX wieku [w:] eadem, Budowanie nad Bałtykiem. Studia z architektury i sztuki Gdańska,
Pomorza i Żmudzi, Gdańsk 2018, s. 8-41.
123
Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański
ORCID: 0000-0001-9766-0424
Gmach Gdańskiej Biblioteki Miejskiej
przy ulicy Wałowej1
https://doi.org/10.26881/porta.2021.20.06
Słowa kluczowe: architektura Gdańska, architektura historyzmu, architektura neogotycka,
gmach biblioteki, architektura modernistyczna
Keywords: Gdansk architecture, architecture of historicism, neogothic architecture, library
building, architecture of modernism
Gdańsk po zjednoczeniu Niemiec w 1871 r. był znaczącym ośrodkiem miejskim
i ważnym portem na mapie cesarstwa, ale okres swej największej świetności
z czasów przynależności do Rzeczypospolitej miał już dawno za sobą. Po zapa-
ści gospodarczej w pierwszej połowie XIX w. miasto zaczęło dźwigać się dzięki
nadburmistrzowi (Oberbürgermeister) Leopoldowi von Winterowi, który rzą-
dził Gdańskiem w latach 1863-1890. Nowy nadburmistrz zdołał doprowadzić
do nadrobienia ogromnych zaległości w tworzeniu nowoczesnej organizacji
i infrastruktury miasta i do jego rozwoju gospodarczego. Należy jednak pamię-
tać, że Gdańsk był twierdzą i do początku lat dziewięćdziesiątych rozwijał się
w warunkach znacznych ograniczeń terytorialnych, a szybko rozbudowująca się
gdańska Stocznia Cesarska, budująca okręty wojenne, nie przyczyniała się zna-
cząco do wzrostu zamożności miasta2. W efekcie w okresie grynderskim Gdańsk
nie zdołał osiągnąć takiego tempa rozwoju, jak inne miasta cesarstwa, i licząc
około 140 000 mieszkańców, znajdował się w zestawieniach największych miast
w Rzeszy Niemieckiej pod koniec trzeciej dziesiątki. Do końca XIX w. nie miał
też żadnej uczelni wyższej.
Ogromne zaległości w tworzeniu nowoczesnej architektury publicznej,
która w innych miastach powstawała w ciągu XIX stulecia, zaczęto nadrabiać
1 Niniejszy artykuł jest znacznie rozszerzoną i przeredagowaną wersją tekstu opublikowa-
nego po niemiecku, zob. Małgorzata Omilanowska, Die Danziger Stadtbibliothek und ihr Neubau
in Wilhelminischer Zeit [w:] Bibliotheksarchitektur um 1900. Die Kieler Universitätsbibliothek von
Gropius und Schmieden im Kontext europäischer Bibliotheksbauten, Hg. Klaus Gereon Beuckers,
Nils Meyer, Kiel 2020, s. 297-316.
2 Małgorzata Omilanowska, Defortyfikacja Gdańska na tle przekształceń miast niemieckich
w XIX wieku [w:] eadem, Budowanie nad Bałtykiem. Studia z architektury i sztuki Gdańska,
Pomorza i Żmudzi, Gdańsk 2018, s. 8-41.
123