DOI Artikel:
Barysenka, Volha: Polityka rosyjskiej Cerkwi prawosławnej wobec cudownych obrazów katolickiej proweniencji na wschodnich terenach dawnej Rzeczypospolitej w XIX w. na kilki przykładach
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.61185#0079
po których w linii żeńskiej trafił do Eufrozyny Tyszkiewiczowej. W jej domu
zasłynął cudami. Feliks Tyszkiewicz, mąż Eufrozyny, zabierał obraz na wyprawy
wojenne. Aby Różany Stok nie został bez cudownego wizerunku, Eufrozyna
Tyszkiewiczowa zamówiła kopię u malarza-protestanta z Grodna. Namalował
on kilka kopii na płótnie (oryginał miał być namalowany na desce cypry-
sowej), ale żadna z nich nie była udana, ponieważ na oryginalnym obrazie
werniks był już pociemniały. Eufrozyna wybrała jedną z nich i umieściła w cer-
kwi różanostockiej42.
Pochodzenie prawosławne przypisywano też wizerunkowi Matki Bożej
Boruńskiej z cerkwi monasteru bazylianów w Borunach. Obraz należał do bazy-
lianina Jozafata Brażyca. W 1666 r. zasłynął cudami. W 1907 r., już po prze-
kazaniu monasteru prawosławnym, ksiądz Michaił Paszkiewicz stwierdził,
że obraz ma prawosławną proweniencję, a sposób, w jaki został namalowany,
ujawnia jego „charakter bizantyjski, staroruski” („xapaicrepa BnsaHTnncKoro,
nncbMa flpeBHe-pyccKoro”)43. Wskazując analogie między wizerunkiem Matki
Bożej Boruńskiej a ikonami Matki Bożej Kołożskiej i Supraskiej, „podaro-
wanymi przez księżną Heleną”, żonę króla Aleksandra44, duchowny sformu-
łował wniosek, że obraz został namalowany przez malarzy moskiewskich
lub lokalnych w czasach królowej Heleny dla Cerkwi prawosławnej, a został
zabrany przez unitów, kiedy był już czczony jako cudowny, w celu propagowania
unii i katolicyzmu45.
Ikona ta różni się kompozycyjnie od wzmiankowanych przez Paszkiewicza
ikon Hodegetrii Wileńskiej i Kołożskiej. Trudno powiedzieć cokolwiek pew-
nego o powstaniu tego obrazu. Istnieje wersja, że oryginał zamieniono na kopię
w XIX w. i ukryto przed prawosławnymi. Jednak w tym czasie ikonę zaadapto-
wano już do prawosławnych praktyk liturgicznych i opublikowano wiadomości
o uczynionych przez nią cudach46.
Pochodzenie przynajmniej sześciu wizerunków maryjnych, znajdujących się
wcześniej w świątyniach unickich i katolickich w okolicach Pińska, przypisywano
42 HuKoziaM CeMenaKo, KpacHocmoKCKax uydomeopHaa ukoho Boxcueü Mamepu,
Γρόμπο 1901, s. 3-8.
43 Mnxana MnxaiiaoBnn HaniKeBun, Hydomeopnan ukoho. Eozopobuuyi e Eopynax. C Kpam-
kumu ceedeHuxMu o MOHacmbipe uyuujiuipe, Bnmma 1907, s. 15.
44 W historiografii ikony Matki Bożej Kołożskiej nie zapisano jednak legendy o jej podaro-
waniu do cerkwi przez królową Helenę. Według legendy, podanej przez Ignacego Kulczyńskiego
w 1738 r. (ApxeoepacßuHecKuü cóopHUK doKyMemnoe, omHocnuyuxca. κ ucmopuu Ceeepo-3anaÖHOÜ
Pycu, usdaeaeMbiü npu YnpaeneHUU Bujiohckozo yueÓHoeo OKpyea, t. 9, BnzibHa 1870, s. 411-412)
i powtarzanej w dziewiętnastowiecznej literaturze prawosławnej, ikonę nosił przy sobie starzec,
który niedługo przed śmiercią przekazał ją do cerkwi boryso-glebskiej na Kołoży. Opisano ją jako
namalowaną w stylistyce podobnej do ikony Hodegetrii Wileńskiej, zob. ΠοΜπείί HnKonaeßim
EanouiKOB, Benopyccun u Jlumea. PlcmopuuecKue cydbóbi Ceeepo-3anadnoeo κραχ, Mhhck 2004
(nepensflanne), s. 174.
45 Mnxann Μμχβμποβμη HaniKeBun, HydomeopHan ukoho Eoeopoduuyi e Eopynax. C Kpam-
kumu ceedeHuxMu o MOHacmbipe uyuunuipe, Bnnbna 1907, s. 16-17.
46 Ibidem, 18-19.
79
Polityka
rosyjskiej
Cerkwi...
zasłynął cudami. Feliks Tyszkiewicz, mąż Eufrozyny, zabierał obraz na wyprawy
wojenne. Aby Różany Stok nie został bez cudownego wizerunku, Eufrozyna
Tyszkiewiczowa zamówiła kopię u malarza-protestanta z Grodna. Namalował
on kilka kopii na płótnie (oryginał miał być namalowany na desce cypry-
sowej), ale żadna z nich nie była udana, ponieważ na oryginalnym obrazie
werniks był już pociemniały. Eufrozyna wybrała jedną z nich i umieściła w cer-
kwi różanostockiej42.
Pochodzenie prawosławne przypisywano też wizerunkowi Matki Bożej
Boruńskiej z cerkwi monasteru bazylianów w Borunach. Obraz należał do bazy-
lianina Jozafata Brażyca. W 1666 r. zasłynął cudami. W 1907 r., już po prze-
kazaniu monasteru prawosławnym, ksiądz Michaił Paszkiewicz stwierdził,
że obraz ma prawosławną proweniencję, a sposób, w jaki został namalowany,
ujawnia jego „charakter bizantyjski, staroruski” („xapaicrepa BnsaHTnncKoro,
nncbMa flpeBHe-pyccKoro”)43. Wskazując analogie między wizerunkiem Matki
Bożej Boruńskiej a ikonami Matki Bożej Kołożskiej i Supraskiej, „podaro-
wanymi przez księżną Heleną”, żonę króla Aleksandra44, duchowny sformu-
łował wniosek, że obraz został namalowany przez malarzy moskiewskich
lub lokalnych w czasach królowej Heleny dla Cerkwi prawosławnej, a został
zabrany przez unitów, kiedy był już czczony jako cudowny, w celu propagowania
unii i katolicyzmu45.
Ikona ta różni się kompozycyjnie od wzmiankowanych przez Paszkiewicza
ikon Hodegetrii Wileńskiej i Kołożskiej. Trudno powiedzieć cokolwiek pew-
nego o powstaniu tego obrazu. Istnieje wersja, że oryginał zamieniono na kopię
w XIX w. i ukryto przed prawosławnymi. Jednak w tym czasie ikonę zaadapto-
wano już do prawosławnych praktyk liturgicznych i opublikowano wiadomości
o uczynionych przez nią cudach46.
Pochodzenie przynajmniej sześciu wizerunków maryjnych, znajdujących się
wcześniej w świątyniach unickich i katolickich w okolicach Pińska, przypisywano
42 HuKoziaM CeMenaKo, KpacHocmoKCKax uydomeopHaa ukoho Boxcueü Mamepu,
Γρόμπο 1901, s. 3-8.
43 Mnxana MnxaiiaoBnn HaniKeBun, Hydomeopnan ukoho. Eozopobuuyi e Eopynax. C Kpam-
kumu ceedeHuxMu o MOHacmbipe uyuujiuipe, Bnmma 1907, s. 15.
44 W historiografii ikony Matki Bożej Kołożskiej nie zapisano jednak legendy o jej podaro-
waniu do cerkwi przez królową Helenę. Według legendy, podanej przez Ignacego Kulczyńskiego
w 1738 r. (ApxeoepacßuHecKuü cóopHUK doKyMemnoe, omHocnuyuxca. κ ucmopuu Ceeepo-3anaÖHOÜ
Pycu, usdaeaeMbiü npu YnpaeneHUU Bujiohckozo yueÓHoeo OKpyea, t. 9, BnzibHa 1870, s. 411-412)
i powtarzanej w dziewiętnastowiecznej literaturze prawosławnej, ikonę nosił przy sobie starzec,
który niedługo przed śmiercią przekazał ją do cerkwi boryso-glebskiej na Kołoży. Opisano ją jako
namalowaną w stylistyce podobnej do ikony Hodegetrii Wileńskiej, zob. ΠοΜπείί HnKonaeßim
EanouiKOB, Benopyccun u Jlumea. PlcmopuuecKue cydbóbi Ceeepo-3anadnoeo κραχ, Mhhck 2004
(nepensflanne), s. 174.
45 Mnxann Μμχβμποβμη HaniKeBun, HydomeopHan ukoho Eoeopoduuyi e Eopynax. C Kpam-
kumu ceedeHuxMu o MOHacmbipe uyuunuipe, Bnnbna 1907, s. 16-17.
46 Ibidem, 18-19.
79
Polityka
rosyjskiej
Cerkwi...